سه گانه فیروزه اسلام: از درخشش مسجد کبود مزار شریف و استانبول تا غربت مسجد کبود تبریز+ تصاویر

آذرقلم: تاکنون سه مسجد به نام مسجد در سه کشور مسلمان جهان به ثبت رسیده است. سه گانه ای زیبا که گویای هنر اسلامی و معماری زیبای بنیانگذاران آنهاست. مسجد کبود مزار شریف افغانستان، مسجد کبود استانبول و مسجد کبود تبریز!

به گزارش آذرقلم، با همه این تفاسیر تنها مسجد کبود تبریز است ک به نام فیروزه جهان اسلام معروف گشته و در میان مردمانش به زیبایی از ان یاد می شود. «گوی مسجد تبریز» نماد هنر مردم آذربایجان و جلوه جلال و ابهت و شکوه این سرزمین در دوران حکمرانی قراقویونلوها در قرن نهم هجری است .

تردیدی نیست که بنای آن دو مسجد خارجی در استانبول و مزار شریف برگرفته از معماری اصیل و کاشیکاری های بی نظیر مسجد کبود در تبریز بوده است.

اما تاسف بار اینکه بررسی وضعیت و مقایسه این سه مسجد زیبا و تاریخی ، موجی از اندوه را مهمان هنردوستان و مسلمانان ایران و آذربایجان می کند.

مسجد کبود مزار شریف:

مسجد کبود مزار شریف یکی از مساجد تاریخی و زیبا در افغانستان است. با رونق و جذابیتی خاص در کشوری جنگ زده و محروم!

مسجد کبود در شهر مزار شریف افغانستان بارگاهی است که برخی بر این باورند که حضرت علی بن ابی‌طالب (ع) در آن‌جا مدفون است. البته به اعتقاد غالب مسلمانان، پیکر حضرت علی (ع) در نجف و در کشور عراق قرار دارد.
زیارتگاه مشهور حضرت علی بن ابی‌طالب(ع)؛ زیارتگاهی مجلل و باشکوه با دو گنبد فیروزه ای در شهر مزار شریف، مرکز ولایت بلخ است.
مزار شریف جایی است که شیعه و سنی را به هم پیوند می دهد .
گفتنی است همه ساله جشن جشنواره گل سرخ همزمان با عید نوروز در مسجد کبود شهر مزار شریف افغانستان با حضور مقامات عالی رتبه این کشور و مهمانانی از کشورهای مختلف جهان و همچنین طیف های مختلف مردم برگزار می شود.

مسجد کبود استانبول:

مسجد سلطان احمد، یکی از مشهورترین جاهای دیدنی استانبول است که به‌علت وجود کاشی‌های آبی رنگ در طراحی داخلی به «مسجد آبی» نیز شهرت دارد. این مسجد با معماری جذاب و خیره‌کننده در قلب تاریخی شهر و در نزدیکی دیگر جاذبه‌های تاریخی واقع شده است و بازدید از آن به‌شدت توصیه می‌شود. مسجد سلطان احمد کماکان کاربری خود را حفظ کرده و روزانه میزبان نمازگزاران و مسلمانان بسیاری علاوه بر گردشگران است.

مسجد سلطان احمد از زیباترین مساجد جهان به شمار می‌آید و اولین مسجدی است که با ۶ مناره در ترکیه ساخته شد. سالانه میلیون‌ها نفر از این مسجد دیدن می‌کنند؛ مسجدی با قدمت بیش از ۴۰۰ سال که بنای آن دست‌نخورده باقی مانده است.

مسجد کبود تبریز؛ خفته در غبار غفلت!

اگر در هرگوشه از جهان اسلام هم اثری به نام مسجد کبود وجود داشته باشد الهام گرفته از مسجد کبود شهر تبریز است و تاریخ بنای این نیز از تاریخ بنای همه مساجدی که به همین نام در جهان وجود داشته باشد قدیمی تر است. اما اکنون چه شده است که دیگر این مسجد کبود اولین در شهر اولین ها، توان عرض اندام در میان برادران و ناتنی های خود را ندارد؟

مسجدی که «رنگ فیروزه ای» نام خود را در جهان از رنگ کاشی های این مسجد برگرفته است. این رنگ، همچنین به نماد تبریز در سطح جهان معروف گشته است. با محوطه ای مخروبه که بیش از سه دهه است فقط وعده مرمت و بازسازی آن و تبدیل این اثر بزرگ تاریخی و مذهبی به یکی از آثار ماندگار جهان اسلام و ایران و آذربایجان می دهند. اما در غبار غفلت و روزمرگی مسئولان میراث فرهنگی و استان به دست فراموشی و نسیان سپرده شده است .

این مسجد طبق کتیبهٔ سردر آن، در سال ۸۴۵ هجری شمسی و در زمان سلطان جهانشاه، مقتدرترین حکمران سلسلهٔ قراقویونلو و به دستور دختر او، صالحه خانم بنا شده‌است

در زلزله سال ۱۱۵۸ شمسی (۱۷۸۰ میلادی) آسیب فراوانی به مسجد وارد آمد و در اثر این زلزله گنبدهای مسجد فرو ریخت.

معماری ساختمان و کاشی‌کاری

مسجد کبود با تنوع و ظرافت کاشی‌کاری و انواع خطوط به‌کاررفته در آن و به ویژه به دلیل رنگ لاجوردی کاشی‌کاری‌های معرق آن به «فیروزهٔ اسلام» شهرت یافته‌است. سبک معماری این بنا به شیوه آذری است. صحن بزرگ مسجد مربع شکل است که حوضی برای وضو در آن قرار داشت و شبستانهایی نیز جهت پناهگاه مستمندان، و درس خواندن در آن وجود داشته‌اند.

بنای اصلی مسجد کبود بنایی آجری می‌باشد. این بنا دارای گنبد اصلی و گنبد جنوبی می‌باشد که بر روی صحن بزرگ و صحن جنوبی کوچک‌تر واقع شده‌اند. بنا دارای هفت گنبد کوچکتر می‌باشد که سقف شبستان‌های شرقی و غربی و ورودی مسجد را پوشانده‌اند. در ساختمان گنبدهای مسجد کبود از هیچ سازه‌ای استفاده نشده‌است همین کار بازسازی گنبدها را با مشکل مواجه نموده‌بود چه معماران معاصر از چگونگی طراحی و ساخت گنبد بدون سازه مسجد آگاهی نداشتند.

خرابکاری در بنای مسجد کبود ۱۳۹۳
در آذرماه ۱۳۹۳ جمعیتی ۵۰ نفری کف کاشی کاری شده مسجد را مفروش نمودند. با آغاز فصل سرما با لوله کشی نامناسب گاز شهری بخشی از دیوارهای تاریخی مسجد تخریب شد و کاشی کاری‌های آن نیز ناتمام ماند.

مشکل بازسازی سرانجام با طرح استاد معماران بنام حل شد و بنا مجدداً بدون استفاده از سازه بازسازی گردید. بنای مسجد شامل صحن اصلی یا صحن بزرگ می‌باشد که به شکل مربع و در زیر گنبد اصلی واقع شده‌است. بنای مسجد شامل یک صحن کوچک نیز می‌باشد که در قسمت جنوبی مسجد و زیر گنبدی کوچکتر واقع می‌باشد. در جنوبی‌ترین قسمت مسجد (در جنوب صحن کوچک) سردابه‌ای وجود دارد با دو مقبره که در هنگام بازسازی مسجد کشف شده‌اند و تصور می‌شود این دو مقبره متعلق به جهانشاه و دخترش باشند. در حیاط مسجد در شمال و شرق رواق‌هایی وجود دارد که اخیراً به بقایای مسجد افزوده شده‌اند.

خرابه‌های مسجد برای بیش از ۱۵۰ سال بدون تعمیر باقی ماند تا آنکه با سال ۱۳۱۸ تعمیرات و دوباره‌سازی مسجد به منظور حفاظت و بازسازی بخش‌های باقی‌مانده شامل طاق‌ها و پایه‌ها آغاز شد. در سال ۱۳۵۵ کارهای ساختمانی آن به اتمام رسید بازسازی گنبد اصلی و گنبد کوچک با طرح و استادکاری استاد محمدرضا معماران بنام انجام شد.