آذرقلم: دکتر مهدی منتظر قائم، استاد حوزه ارتباطات در نشست تخصصی رسانه و مخاطب شناسی که در نمایشگاه مطبوعات تبریز برگزار شد با اشاره به اهمیت مخاطب برای رسانه ها، ابعاد مختلف مخاطب شناسی را تشریح کرد و گفت: امروزه دیگر رابطه بین مخاطب و رسانه یک رابطه دو سویه است و نه یک وجهی و مدل سنتی و گلوله ای!
به گزارش آذرقلم، مترجم کتاب معروف «مخاطب شناسی» اثر دنیس مک کوئیل طی سخنانی گفت: در عین حالی که رسانه ها بر مخاطبان خود تاثیر می گذارند امروزه مخاطبان نیز بر رویکرد رسانه ها و محتوای پیام آنها اثر می گذارند. براساس نظریه «خوانش»، مخاطب رسانه ها را می بیند و می خواند اما اگر مخاطبی باهوش و زرنگ باشد محتوایی بیش از آنچه که رسانه ها می گویند و نشان می دهند دریافت خواهد کرد! 
استادیار گروه ارتباطات دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران افزود: خوانش گری مخاطب، یعنی اینکه مردم به اندازه ای سواد، دانش و مجموعه ای از فرآیند های روایت گری در ذهن شان وجود دارد و کلیاتی از استراتژی ها یاد گرفته اند که وقتی به یک الگوی ارائه شده از رسانه ها روبرو می شوند معنا دقیقا در همان قالب ذهنی جا می افتد. به عبارت دیگر مخاطب امروزی نه تنها منفعل نیست که بسیار باهوش و حرفه ای است. و این موضوعی است که باید همه رسانه های ما آن را در اولویت محتواهای تولیدی خود قرار دهند.
مترجم کتاب مخاطب شناسی در ادامه با بیان اینکه از نظر تاثیرپذیری از رسانه ها، آدم منزوی با یک آدم فعال در رویدادهای اجتماعی کاملا متفاوت است یادآور شد: رسانه امری جدا از فرهنگ و جامعه ما نیست گفت: مفاهیمی مانند زشت و زیبا، خوب و بد، راست و دروغ، که در رسانه ها نشان داده می شود همه و همه برآمده از بطن جامعه ماست.
بنابراین ناگزیر به فهم مفاهیم فرهنگی و اجتماعی خود هستیم. یک فعال رسانه ای باید داستان، شعر، ادبیات، نمایش، معماری و … را بلد بوده و نگاه زیباشناختی داشته باشد تا بتواند محتوای رسانه ای تاثیرگذار در عصر حاضر تولید کند.
منتظر قائم، نگاه علمی، رفتار حرفه ای و جذابیت محتوا را از الزامات کار رسانه ای امروزی دانست و دستاورد این رویکرد را جذب بیشتری از اعضای طیف «مخاطبان منفعل» به طیف «مخاطبان فعال» اعلام کرد.
رسانه های داخلی اگر رویدادهای مهم را و پر ابهام را پوشش ندهند شایعات این وظیفه را بر عهده خواهند گرفت و در این صورت دیگر اعتماد بین مخاطب و رسانه ها مخدوش خواهد شد. بنابراین ، همراهی کردن با مخاطبان و سیل مطالبات انسانی، تنها چاره موفقیت و هدف گذاری رسانه هاست.
استاد دانشگاه تهران، در ادامه مهمترین رسالت و وظیفه رسانه های امروزی را خشونت پرهیزی، دعوت به اخلاق حسنه، ترویج فرهنگ و هنر، دعوت به «هم بودگی» و«هم باشی»، هم مسیر بودن و پرهیز دادن از قیودات مختلف دانست و گفت: شرط عقل ایجاب می کند که گاهی خود رسانه ها در جایگاه خودانتقادی قرار بگیرند و به جای خودتخریبی، ظرفیت انتقاد از خود را بالا ببرند و این فرهنگ را در سطح جامعه رواج دهند.
منتظر قائم به چالش مهم سال های آینده مناطق هم مرز ایران با کشور ترکیه از طریق محصولات رسانه ای این کشور اشاره کرد و گفت: اگر تا دیروز نگرانی و چالش خانواده ها تاثیرات ضد فرهنگی سریال های ترکیه بود امروزه جنس نگرانی ها تغییر کرده است. برنامه سازان این کشور با اسطوره سازی از شخصیت های تاریخی خود طی سال های آینده فهم تاریخی مردم مناطق ترک زبان ایران را تحت تاثیر قرار خواهند داد.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: این در حالی است که اسطوره سازی در سریال های ایرانی هرگز همان اثربخشی مانند سریال های ترکیه را ندارند. برای اینکه مخاطب ایرانی، هیچ گاه با قهرمانان سریال های تاریخی خویش «همزاد پنداری» نمی کند و هرگز نمی خواهد جای آن قهرمانان باشد برای اینکه ساخت این سریال ها، به روحیه و ذائقه مخاطب توجه نشده است. از مختارنامه بگیرید تا ابن سینا و مسافر ری و …!
***
دکتر سیدحسن آذری، مدرس دانشگاه آزاد اسلامی تبریز هم در این نشست تخصصی، با تاکید بر اینکه، کتاب مخاطب شناسی» دنیس مک کوئیل» جزو جامع ترین کتاب های ارتباطات و مرجع مهم بحث مخاطب شناسی است گفت: نویسنده این کتاب در اثر مشهور خود، مخاطبان را از زوایای مختلف مورد تقسیم بندی قرار داده و برای آنها شاخصه هایی تبیین کرده است . مانند مخاطب محلی، بومی، ملی، فراملی ، زمان استفاده از رسانه ها، نوع ذائقه رسانه ای، نوع ژانر رسانه ای و … که می تواند رسانه های امروزی را برای رسیدن به نقطه هدف یاری کند.
دکتر آذری تصریح کرد: در این اثر، نظریه ها و سنت های مختلفی مانند سنت رفتارگرا (استفاده و رضامندی)، سنت دریافت (تاکید بر پس زمینه های اجتماعی مخاطب) مورد توجه قرار گرفته که می تواند برای رسانه های ما راهگشا باشد. ضمن آنکه از نگاه نویسنده کتاب، با درک موضوع برساخت اجتماعی و دیالکتیک می توان رسانه های اجتماعی امروزی را تحلیل کرد. به ویژه آنکه در جامعه ما، مسئله مندی رسانه های اجتماعی متفاوت تر از جهان است.
این پژوهشگر عرصه ارتباطات به بخش دیگری از مباحث کتاب اشاره کرد و با بیان این که جنسیت، قومیت و سبک زندگی از مهمترین مسائلی هستند که می توان در رسانه های اجتماعی در مورد آنها با الهام از محتوای این کتاب تحلیل های کاربردی ارائه کرد.
وی به نقش رهبران فکری در انتقال پیام و تاثیرگذاری رسانه ها بر مخاطبان را هم یادآور شد و گفت: دیگر نگاه توده ای به مخاطب پاسخگوی نیازهای مهم رسانه ها و جامعه ما نخواهد بود.
خبرنگار: محمد امین خوش نیت