[vc_row][vc_column][vc_column_text]یادداشت: محمدامین خوش نیت*
آذرقلم: سالهای بعد از پایان جنگ جهانی دوم را باید دوران طلایی « روزنامه نگاری» و کار رسانه ای به مفهوم امروزی آن قلمداد کرد. سالهایی که خبرنگاران جسور، کنجکاو و خلّاقی را به عرصه ی اطلاع رسانی تقدیم کرد که می توانستند یک تنه، عطش مردم جهان برای کسب سریع اخبار را برطرف کنند. رویدادهایی مانند: جنگ ویتنام، جنگ سرد، ترور جان اف کندی (رئیس جمهور وقت آمریکا) و حتی رویدادهای سقوط رژیم پهلوی در ایران از چشم تیزبین این روزنامه نگاران جسور دور نماند.
در همین دوره که از آن باید به عنوان «نیم قرن اوج کار خبر و خبرنگاری» یاد کرد بیشتر در دو ژانر و ابزار کار رسانه ای خلاصه می شد: خبرهای ساده و عکس های سیاه و سفید!
با توجه به فراهم نبودن بسترهای تکنولوژی های رسانه ای در آن دوران، مخاطبان نیز با این دو شاخصه ی اطلاع رسانی اقناع می شدند. نه از تحلیل ها و گزارش های مفصل در رسانه های مکتوب خبری بود و نه از عکس های گویا، رنگی و متعدد. اگر هم گزارشی و یادداشتی منتشر می شد در حد یک گزارش توصیفی بود تا تحقیقی و تحلیلی.
اما با آغاز هزاره سوم و خیزبلند رسانه ها (از همه نوع آن)، ذائقه مردم و مخاطبان نیز تغییر کرد. در این دوران، رسانه های صوتی و تصویری (رادیو و تلویزیون و شبکه های ماهواره ای) در کنار رسانه های فضای مجازی (سایبر)، عرصه ی سیاست، اقتصاد، فرهنگ، ورزش، ادبیات و سینما و … را در نوردیدند.
دیگر رویکرد قبلی رسانه های مکتوب در بهره گیری از آن دو عنصر یعنی «خبر صرف» و «عکس» نمی توانست برای مخاطبان اقناع کننده باشد. برخی رسانه های جهان سوم و کشورهای در حال توسعه هم با درک موقعیت جدید، خود را پا به پای غول های رسانه ای جهان حداقل از نظر بهره گیری از سخت افزارها مجهز کردند و دست کم چنین وانمود کردند که می توانند از فنون جدید اطلاع رسانی در حوزه خبر، تحلیل، گزارش، تصویر و مصاحبه و… بهره برند. اما به هر حال فاصله بین رسانه های بزرگ دنیا با رسانه های مطرح خاورمیانه به عنوان کشورهای در حال توسعه، فاصله بسیار بعیدی است.
«ایران» نیز به عنوان کشوری که هم مردم و هم دست اندرکاران رسانه ای اش علاقه و انگیزه بسیاری برای پیمودن پله های ترقی در حوزه های رسانه ای دارند، یکی از جوامع نادری است که ارکان روزنامه نگاری اش روز به روز به رغم همه تهدید ها و تحدیدها توسعه یافته و در کنار همه آن شش عنصر معروف خبر (چه، چرا، چگونه، که، کی، کجا)، به دنبال یافته های جدید و کشف ابهامات و پاسخهای مستدل برای پرسشهای بی جواب است. هر حادثه ای، هر خبر و نقل قولی، انبوهی از پرسش و ابهام و تردید را در دل مردم و مخاطبان رسانه های ایران ایجاد می کند. حتی نقل قول ساده یک شخصیت سیاسی یا اجتماعی و ورزشی هم باید حساب شده باشد. خبری با محور ارزش خبری «شهرت» و نقل قولی توصیفی و فاقد ارزش خبری «برخورد» یا «دربرگیری» دیگر چنگی به دل مخاطبان نمی زند. مخاطبان دیگر آن قدر وقت ندارند که به قول معروف، سخنوری و نطق و بیان مسئولان را و اظهار نظرهای تبلیغاتی و تعریف و تمجیدی آنها را بخوانند و ببینند.
در این بین، فعالیت شبکه های اجتماعی مانند: تلگرام، واتس آپ، اینستاگرام و… هم بر این حساسیت ها و فضای پرسشگرانه دامن زده است.
اکنون، به پرسش و فرضیه نخست این نوشتار باز می گردیم. آیا در این فضا در عصر انفجار اطلاعات می توان به همان دو شکل و قالب خبرنگاری یعنی «نقل خبر صرف» و عکس های بی جان و اصطلاحاً آتلیه ای و آلبومی و ۴*۳ اکتفا کرد؟
طبعاً هر رسانه ای که بخواهد چنین رویکرد نخ نما شده و منسوخ را الگوی کاری خود قرار دهد، زیرچرخهای تکنولوژی های مدرن رسانه ای «له» خواهد شد و ناچار خواهد بود از صفحه شطرنج اطلاع رسانی خارج شود. این حساسیت برای رسانه های مکتوب، بسیار فراترمی رود. در عصری که در کسری از زمان، عکس، فیلم و خبر یک رویداد، در سطح وسیع چه از طریق شبکه های صوتی و تصویری و چه از طریق شبکه های مجازی و اجتماعی منتقل می شود، انتشار صرف همان خبر به فاصله ۲۴ ساعت تا یک هفته برای نشریات مکتوب اعم از روزنامه، هفته نامه و … کاری بیهوده و خارج از گود خواهد بود. گذشت آن زمان که مردم برای خریدن دو روزنامه مطرح کشور یعنی کیهان و اطلاعات در جلو دکه های روزنامه فروشی ها صف می کشیدند.
شاید از آن صحنه ها به عنوان نوستالژی های نسل دهه های پنجاه و شصت یاد کنیم اما بعید است که این خاطرات دوباره تکرار شوند، این وضعیت در نشریات محلی، به مراتب پیچیده تر و حساس تر می شود.
مطبوعات محلی، چالش ها، سختی ها و مختصات منحصر به فرد خود را دارند. «صحت اخبار»، «سرعت انتشار» و «ژرفای نگاه» سه ویژگی مهمی هستند که مطبوعات محلی به ویژه رسانه های مکتوب آذربایجان شرقی باید به آنها بپردازند. در این بین، سومین مولفه از مجموع سه گانه ذکر شده از اهمیت ویژه ای برخوردار است. گزارش های تحلیلی، تحقیقی و توصیفی، تفسیرها، یادداشت ها و برداشت های حساب شده خبرنگاران و روزنامه نگاران از رویدادهای خبری اعم از حادثه محور یا «شخصیت محور» و به اصطلاح نقل قول، در چارچوب مولفه ی سوم یعنی «ژرفای نگاه» باید بازتولید شوند. جایی که مخاطبان انتظار دارند در کنار انتشار سریع و صحیح اخبار، تحلیل ها و گزارش های جامع و مفصلّی را هم از داستان خبر شاهد و ناظر باشند.
متاسفانه، در مقایسه با تعداد و تنوع رسانه های مکتوب و الکترونیکی در استان و تکثر رویکردهای سیاسی و اجتماعی، کمتر شاهد تولید اندیشه ها و خلق آثار نوشتاری در قالب یادداشت و گزارش های موثر هستیم. اکثر رسانه های ما، بیشتر بر روی «انتشار صرف خبر» تمرکز کرده اند .
دست یافتن به «ژرفای نگاه خبری» در این بین می تواند مطبوعات و رسانه های ما را از بابت بهره گیری از همه ژانرها و ارکان روزنامه نگاری حرفه ای غنی کمرده و مخاطبان را اقناع کند. این نگرش هم می تواند به شکل مکتوب و نوشته محقق شود و هم به صورت چند رسانه ای و در قالب عکس و فیلم و صدا (مولتی مدیا).
هنوز تکنولوژی پیوست بودن صدا و فیلم در رسانه های مکتوب محلی و آذربایجان شرقی جای پایی پیدا نکرده اما قطعاً و با حصول پیشرفت های بزرگ و فنی در حوزه کار عکاسی، ایجاب می کند تا رسانه های محلی، بیش از گذشته به یکی از مهمترین ارکان روزنامه نگاری یعنی «تصویر» بپردازند. باید قبول کنیم گذشت آن دوره ای که در کنار خبر حوادث یا نقل قول مسئولان به یک قطعه عکس آرشیوی یا ۴*۳ مسئول اکتفا می کردیم. مخاطب امروزی رسانه، از رسانه محبوب خود انتظار دیگر و بیشتری دارد. عکس هایی زنده، پویا، گویا و تحلیل ها، یاداشت ها، راهگشا و افشاگرانه!
شاید رمز ماندگاری و رونق کار رسانه های محلی «از نوع مکتوب آن» این دو عنصر کلیدی باشند!
نگارنده: محمد امین خوش نیت ( دانش آموخته دکتری ارتباطات)[/vc_column_text][/vc_column][/vc_row]