آذرقلم: بازهم در طی یک دهه اخیر، آتش به جان بازار تبریز افتاد و تراژدی تلخی را برای مردم آذربایجان و اصناف تبریز رقم زد.
به گزارش آذرقلم، نگاهی به تاریخ وقوع حوادث غیرمترقبه در بازار تاریخی تبریز، حداقل در طی سه دهه اخیر نشان می دهد که این سازه عظیم فرهنگی و میراث تاریخی که از قضا به ثبت جهانی یونسکو هم رسیده بسیار مظلوم تر از آن است که چنین حرمان و تطاول روزگاری را بر تن زخم خورده خویش دوباره تجربه کند.
حادثه اخیر در بازار « ایکی قاپیلی» ( سرای دو دری) دقیقا ادامه همان تهدیدی است که یک دهه پیش بر این بازار وارد شد. اینکه یک آدم عاقل و چند سازمان عریض و طویل و صدها مغازه دار و ذینفعی از یک سوراخ دو بار و حتی سه و چهار بار گزیده شود از تعقل و دوراندیشی به دور است. اینکه بعد از این همه سال هنوز سیستم هشدار دهنده تمام وقت و آنلاین در بازار تبریز نباشد، اینکه اندک کپسول های آتش نشانی نصب شده بر روی دیوارها هنوز در قفس فلزی قفل شوند، اینکه هنوز شاهد انبار و دپوی گسترده کالاهای اشتعال آور و منفجره در این منطقه از بازار باشیم با هیچ استدلالی قابل توجیه نیست. اما حالا آن اتفاقی که نباید می افتاد افتاده است. بازار آتش گرفته و بیش از 120 مغازه در آتش سهل انگاری و بی توجهی همه ما سوخته است. قبول کنیم که ما همه مقصریم.
***
جرقه ای کوچک در یک مغازه بازار «ایکی قاپیلی تبریز» کافی بود تا دودمان کاسب جماعتی را به خاکستر نشانده و به ده ها مغازه مجاور نیز خساراتی وارد سازد. تأسف و وجهه دردناک موضوع زمانی بیشتر می شود که بدانیم این حادثه در قلب شهر تبریز و مهم تر از همه در قلب بازاری صورت گرفته که عنوان بزرگ ترین بازار سرپوشیده جهان و نگین بازارها و مجتمع های تجاری – اقتصادی خاورمیانه را یدک می کشد. هرچند امروزه، پاسا‍ژها، بازارها و مجتمع های بزرگ و مدرن تجاری اقتصادی نه تنها در ایران و بلکه در سطح خاورمیانه فناوری نوین ساخت خویش را بر جامعه تحمیل کرده اند، اما هرگز یارای رقابت با بازار تبریز را نداشته اند. اما آنچه اکنون روح متعالی هر آذربایجانی را نگران و مشوش می سازد، عدم رعایت اصول ایمنی در داخل این مجموعه است. متأسفانه به مرور زمان شکل ظاهری و کارکرد برخی مغازه ها، دالان ها، تیمچه ها و راسته ها تغییر کاربری یافته است. در کنار آن و بنا به اقتضائات زمان، تکنوژلوی های دوره جدید نیز مهمان ناخوانده این بازار شده است. سیم کشی های برق به شکلی سنتی در راهروها، تیمچه ها و راسته ها چون ماری خزنده، سرتاسر بنا را فراگرفته است، در برخی نقاط، لوله کشی های آب مشروب و در برخی نقاط دیگر، لوله کشی گاز شهری نیز وجود دارد. گذشته از همه اینها در ایام سرد سال، استفاده از لوازم گرمایشی و گازی غیراستاندارد و در ایام گرم سال، بهره گیری از دستگاه های سرمایشی و خنک کننده نامطمئن، بر خطرپذیری آن افزوده است. شاید این سئوال مطرح شود که در گذشته های نه چندان دور که این تکنولوژی های خطرآفرین وجود خارجی نداشت، ساکنان این مجموعه چه کار می کردند. پاسخ ساده است، طراحان و مجریان بازار همه این نیازها را در داخل خود بازار طراحی و در نظر گرفته بودند. وجود دریچه ها و هواگیرهای متعدد در سرتاسر بازار، نوع طراحی و معماری آن به گونه ای بود که در زمستان ها، به اندازه کافی گرم بود و در تابستان های گرم، از هوایی مطبوع و خنک برخوردار می شد. ضمن آنکه این حجم عظیم کالا و جمعیت فشرده در داخل بازار هرگز متصور نبود. از همین روست که در اسناد تاریخی برجای مانده، هرگز شاهد خبری ناگوار در خصوص رخداد حوادثی نظیر آتش سوزی در بازار تبریز نبودیم، اما گذشت زمان و تغییر رویه و ذائقه زندگی سبب شده تا این مجموعه تاریخی از نظر مسائل ایمنی«بی دفاع» شود.
انباشته شدن مواد قابل اشتعال از قبیل، چسب، رزین و تینر و و البسه اشتعال زا، انبارداری غیرصحیح آنها هرلحظه احتمال خطری ناگوار را قوت بخشیده و زنگ خطر را به صدا درمی آورد.
جالب است بدانید که تقریبا 6450 واحد تجاری – خدماتی در این مجموعه فعال بوده و 8 هزار نفر در داخل آن به کسب و کار مشغولند. مجموعه بازار تبریز شاید عنوان تجاری و اقتصادی داشته باشد اما وجود برخی اماکن و مراکز دیگر بر غنا و اعتبار آن افزوده است. وجود چند مسجد، بقعه، حسینیه، مدرسه، حمام و قهوه خانه چنان در تار و پود این مجموعه تنیده شده که تصور جدایی آنها از هم ممکن نیست. بنابراین اگر حادثه ای در حجره کوچکی روی دهد، نه تنها مجموعه های تجاری که مجموعه های فرهنگی، آموزشی و مذهبی را نیز تهدید خواهد کرد. اگر بازار تبریز به چنین درجه از شهرت دست یافته، قطعاً از ترکیب متناسب و هارمونی جالب «تجارت، فرهنگ، و مذهب» نشأت می گیرد. برای بررسی وضعیت ایمنی بازار تبریز لازم است به بایگانی پرونده های حریق این مجموعه نگاهی اندازیم و براساس آمار، مکتوب، مستند و قابل قبول در هر محکمه ای سخن گوئیم.
آمارها نشان می دهد سال به سال شاهد افزایش نگران کننده آمار حریق ها در داخل محدوده بازار تبریز هستیم و تأسف بارتر اینکه، منشا اکثر این حریق ها، معیوب و غیراستاندارد بودن اتصالات و سیم کشی های برق است. آمارهای سازمان آتش نشانی تبریز می گویند که 35درصد آتش سوزی های به وقوع پیوسته در داخل مجموعه بازار ناشی از اتصالات برق و وسایل برقی است، بقیه حریق ها، 30 درصد ناشی از بی احتیاطی، 21 درصد ناشی از مایعات قابل اشتعال، 11 درصد ناشی از گاز و لوازم مربوطه و 4 درصد شامل موارد متفرقه نظیر ته سیگار و … است. برای پی بردن به عمق تلخی و مرارت یک حادثه، ناگزیریم نقبی به گذشته زده و اوراق تاریخی و تقویم را ورق بزنیم:
- در 22مهر 1376 به علت نشت گاز و تجمع مواد اشتعال زا نظیر رنگ و چسب در بخشی از بازار تبریز، انفجار رخ داد و 35 مغازه را در کام خود فرو برد. با توجه به اینکه انفجار و حریق در ساعات پایانی روز و هنگام تعطیلی بازار روی داد، خسارات جانی تنها به مرگ یک جوان و مصدومیت فردی دیگر محدود شد، اما تصور کنید اگر این حادثه در ساعات میانی روز و زمانی که در داخل بازار جایی برای سوزن انداختن نباشد، روی می داد چه تعداد شهروند و بازاری بی گناه تاوان غفلت و سهل انگاری ها را می پرداختند؟
- عصر روز13 آبان ماه سال 88 حوالی ساعت ۱۷ و ۳۰ دقیقه حریق دیگری در این بازار به وقوع پیوست. در جریان این حادثه بخش‌هایی از راسته تاریخی «ایکی قاپیلار» که مرکز فروش انواع پوشاک و لوازم آرایشی است دچار آتش سوزی شدند علت این آتش سوزی در سال ۸۸ انفجار « والورنفتی» و یا سرنگونی چراغ خوراک‌پزی و به دنبال آن انفجارهای پی‌درپی ناشی از سوختن مواد اشتعال‌زا مانند ادکلن، اسپری و عطر در این مغازه و مغازه‌های پیرامون آن اعلام شد. در این حادثه همچنین هشت آتش‌نشان در حین اجرای عملیات به شدت مصدوم شدند.
- باز هم همان بازار . حریق به بیش از 120 مغازه و حجره آسیب زد و طبق آخرین برآوردهای اعلامی از سوی میراث فرهنگی کشور، حداقل، 20 میلیارد تومان به ابنیه تاریخی این بازار خسارت وارد شد. این در حالی است که در این رقم، میزان خسارت وارده به اموال و کالاهای تجار و بازاریان لحاظ نشده است.
واقعیت تلخ بازار:
1) به دلیل مسقف بودن بازار، امکان عملیات اطفا و نجات جان انسان ها از طریق عملیات در ارتفاع مقدور نیست.
2) به علت تراکم و تردد بالای جمعیت در ساعات کاری، امکان تخلیه سریع افراد به خارج از بازار و نفوذ و امداد رسانی آتش نشانان مقدور نیست.
3) به علت ترافیک سنگین خیابان های اطراف بازار، امکان جابه جایی و مانور تجهیزات آتش نشانی و امداد رسانی با مشکلات شدیدی روبه روست .
4) نکات اولیه ایمنی و انبارداری اصولی کالاها و مواد شیمیایی در داخل بازار به هیچ عنوان رعایت نشده است.
5) با توجه به باریک بودن معابر داخل بازار، هدایت و استقرار خودروهای آتش نشانی در محل حریق با مشکلاتی مواجه است.
6) به علت ضعف سیستم های اعلام کننده حریق در داخل بازار، امکان اطلاع رسانی سریع وقوع حادثه وجود ندارد. براین اساس، برای مــــجموعه آتش نشانی و امدادگران این سازمان شاید وقوع هر حادثه ای به اقتضای شغل آنها، عادی باشد (همانند عادی بودن درد بیمار برای پزشک معالج )، اما هرگز آسیب دیدن این مجموعه تاریخی، قابل قبول نیست،
بازاریان باید به هرگونه کم توجهی، بی احتیاطی و بی مهری نسبت به جای جای این مجموعه حساس بوده و خود با آن برخورد کنند. بازار تبریز، خانه اصلی، مأمن و ماوای اقتصاد پویای آذربایجان و منطقه شمال غرب کشور است، اگر تا دیروز رونق جاده ابریشم به پویایی و اعتبار بازار تبریز بستگی داشت، اکنون نیز گنجینه توریستی آذربایجان اعتبار خویش را مدیون نگینی به نام بازار تبریزاست.
بازار تبریز
بازار تاریخی تبریز وسیع ترین مجموعه مسقف و به هم پیوسته جهان شبکه بازار تبریز به مثابه قلب شهر است و نقش عمده ای در بافت شهر دارد. این بازار در سال 1354در فهرست آثار ملی قرار گرفت و در مرداد ماه سال 1389 به ثبت جهانی یونسکو رسید. بازاری که از آن به عنوان بزرگ ترین اثر ثبتی کشور و وسیع ترین مجموعه مسقف و به هم پیوسته جهان یاد می کنند.
مجموعه بازار تبریز یکی از بازارهای بزرگ تاریخی و زیبای ایران و خاورمیانه است. عواملی مانند سبک معماری بازار، آرایش مغازه ها، کثرت تیمچه ها، کاروانسراها، دالان ها، راسته ها همچنین انواع مشاغل و حرفه ها، وجود تعداد بسیاری مدرسه و مسجد که عمدتاً از سابقه تاریخی برخوردارند، این بازار را به نمونه عالی مجهز تجارت، کسب و زندگی اسلامی و شرقی تبدیل کرده است.
مجموعه بازار تبریز 3/19 هکتار مساحت دارد و از نظر نوع کاربری به 27 گروه تقسیم بندی می شود. واحدهای تجاری مربوط به گروه شغلی فرش، گلیم، پشتی، پشم، طناب فروشی، رفوگری و نقشه کشی فرش با 1564 واحد بیشترین تعداد را به خود اختصاص داده است.
مهم ترین راسته هایی که در بازار وجود دارند عبارتند از: بازار امیر، راسته بازار، راسته قدیم، بازار سراجان، شیشه گرخانه، بازار کفاشان، بازار صفی، بازار صادقیه، دلاله زین بازار، بازار کلاهدوزان، قیزبستی بازار، بازار مسگران، بازار حلاجان، بازار آیت الله شهیدی، یمن دوز بازار، بازار حرمخانه، بازار رنگی .
* (مدیر روابط عمومی سابق آتش نشانی تبریز، فعال رسانه ای)
