آذرقلم: بر اساس گفتمان جدید دیگر دولت‌ها، چه مرکزی و چه محلی، تنها بازیگر نقش‌آفرین در عرصه نظام‌های برنامه‌ریزی و مدیریت به‌حساب نمی‌آیند، این تغییر گفتمان در سطوح محلی برجستگی بیشتری داشته است به‌طوری‌که تلاش‌های زیادی در این مدت برای عملیاتی شدن این رویکرد سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری از سوی نهادهای بین‌المللی چون سازمان ملل، بانک جهانی، هبیتات و ... صورت گرفته است.
آذرقلم: رویداد ملی «تعالی حکمرانی شهری» در راستای ارتقای کیفیت و کفایت حکمرانی با حضور وزیر کشور و تنی چند از شهرداران کلانشهرها و مراکز استانها از سوی سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور هشتم خرداد ماه در وزارت کشور برگزار شد. این رویداد در محورهای مختلفی شامل الگوهای تحول حکمرانی، مسائل راهبردی، طرح تحولی کلان شهرها، روایت عملکردها و تعالی شهری در حال برگزاری است. همچنین، این رویداد دارای بخش‌های مختلف از جمله نمایشگاه شامل معرفی اقدامات و برنامه های دفاتر تخصصی سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور و معرفی اقدامات و دستاوردهای شهرداری های حاضر است.
به نظر می رسد لزوم تغییر گفتمان در خصوص گذار از حکمرانی به حکمروایی در مدیریت شهری آن طور که باید و شاید در بین سیاست گذاران و تصمیم سازان ما احساس نشده و کماکان بر اصطلاح منسوخ حکمرانی تاکید می شود. چرا که بر خلاف حکمرانی، حکمروایی شهری شیوه ای از الگوی اداره جوامع شهری در مقابل الگوی مدیریت شهری سنتی متمرکز، آمرانه و دولت محور است که به دنبال ناکارآمدی و قطع رابطه حکومت های شهری و محلی با سازمانهای مدنی، مردم و اقشار اجتماعی مطرح شده و به نوعی تاکید بر گذار از نقش قاهر ساختارهای رسمی به عنوان محور تصمیم گیری به سوی نقش یابی جامعه مدنی در اعمال حقوق دموکراتیک و انجام وظایف می باشد. این شیوه روش بکارگیری توانایی و قدرت مردم به معنی سیاست سازی و عمل به سیاستها و تصمیم گیری عمومی بوده و در پی آن است تا نقش دولت را در حد هماهنگ کننده و پاسدار قوانین محدود و از دخالت مستقیم آن در تصمیم گیریها، اداره و اجرای امور مربوط به زندگی روزمره مردم بکاهد.
به عبارتی دیگر، حکمروایی(Governance) مفهومی فراتر و گسترده تر از حکمرانی(Government) شهر است. حکمرانی شهری مدیریت دولت محور است که مجموعه ای از سازمانها و نهادهای رسمی حاکمیتی اداره شهر را در بر می گیرد. حال آنکه حکمروایی شهری یک گام فراتر از حکمرانی بوده و در یک فرایند تعاملی، نهاد رسمی حکومت و هر سه کنشگر مسئول در امور شهری یعنی سازمانهای رسمی، نهادهای بخش خصوصی و سرمایه اجتماعی شهروندان را در بر می گیرد.
در این راستا، سازمان ملل در چارچوب استقرار مدیریت یکپارچه شهری در قالب برنامه ابتکار عمل حکمروایی شهری، در بیانیه‌ای منشور مدیریت یکپارچه شهری را ارائه کرد که اصول هشت گانه؛ مشارکت، قانومندی، شفافیت، پذیرا و پاسخ‌دهنده، جهت‌گیری توافقی، عدالت، اثربخشی و کارآیی و بینش راهبردی به عنوان مفاهیم چندوجهی، جامع و یکپارچه با فرامفهوم حکمروایی برشمرده و تلاش شده به عنوان محور اصلی چارچوب حکمروایی در قالب محتوای اصلی حکمروایی درنظر گرفته شود. بر پایه این اصول، دولت ها به تنهایی قادر به پاسخگویی نیازهای جدید نبوده و ضروری است با افزایش انعطاف و قابلیت های خود از طریق جذب نیروهای فعال در نهادهای عمومی و درگیر نمودن شهروندان در مراحل تصمیم سازی و تصمیم گیری به عنوان ذینفعان اصلی، توان پاسخگویی به نیازهای جدید را افزایش دهند.
نیم نگاهی به وضعیت مدیریت شهری در ایران نشان می دهد به دلیل تمرکزگرایی، برون زابودن طرح ها و برنامه های شهری، اقتصاد رانتی و مبتنی بر نفت، مدیریت شهری در سیطره دولت و بخش های وابسته بوده و مدام از مدیریت یکپارچه و سیستمی فاصله گرفته و در گرداب مدیریت بخشی و سلولی گرفتار آمده است. از این رو اصلاح و بازنگری در نظام مدیریت شهری امروزه نه یک «انتخاب» بلکه به یک «ضرورت بنیادین» بدل شده است.
بنابراین، لزوم تغییر گفتمان حکمرانی به حکمروایی در مدیریت شهری ایران بیش از پیش به شدت احساس می شود. چرا که امروزه شاهد دوره‌ای در نظام سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری در سطوح مختلف (فراملی، ملی، منطقه‌ای و محلی) هستیم که نشان‌دهنده تغییر گفتمان عمده‌ای در این زمینه است. بر اساس گفتمان جدید دیگر دولت‌ها، چه مرکزی و چه محلی، تنها بازیگر نقش‌آفرین در عرصه نظام‌های برنامه‌ریزی و مدیریت به‌حساب نمی‌آیند، این تغییر گفتمان در سطوح محلی برجستگی بیشتری داشته است به‌طوری‌که تلاش‌های زیادی در این مدت برای عملیاتی شدن این رویکرد سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری از سوی نهادهای بین‌المللی چون سازمان ملل، بانک جهانی، هبیتات و … صورت گرفته است. حکومت‌های محلی نیز در کشورهای توسعه‌یافته تحت تأثیر توصیه و فشارهای غیرمستقیم نهادهای بین‌المللی از یک‌سو و فشارهای داخلی از سوی شهروندان برای ارتقای کیفیت خدمات عمومی از سوی دیگر، هم‌زمان با قدرت گرفتن بخش خصوصی به چرخش قابل‌توجهی در این زمینه دست‌زده‌اند. به‌این‌ترتیب، حکمروایی به‌عنوان گفتمانی نو در برابر حکومت، نوعی بازی چانه‌زنی چند سطحی و چند نقشی است که کاملاً متفاوت از الگوهای مدیریت سنتی است. نکته آخر اینکه باید توجه داشت که این تغییر گفتمان در شرایط حاضر، دیگر یک امر تبعی، غیرضروری و لوکس قلمداد نمی‌گردد بلکه نیازی حیاتی در پایداری حکومت‌های شهری است.
*کارشناس برنامه ریزی شهری
نظرات