گزارش از: پریا دادوند
آذرقلم: از کوچه های تنگ و تاریک حاشیه ی شهر تبریز گذر می کردم، کودکی با دمپایی های آبی و لباس و شلوار که چندان نیز نو نبودند در روبرویم ایستاد نگاهش کردم با نگاهی پر از حرف. سلام داد جواب سلامش را دادم . گفتم بچه این محله هستی؟ نگاهم کرد گفت: بله دارم می روم آب بیاورم برای مادرم،نگاهش کردم تا بخواهم حرفی بزنم رفته بود،به رفتنش نگاه کردم از پله هایی که شکسته و ناهموار بود آرام می گذشت.
به سراغ خانه ای رفتم. زنی در را باز کرد. از حالش که پرسیدم دستم را گرفت و به داخل خانه برد گفت می خواهی از حالم خبرداشته باشی نگاه کن ببین،خانه که نبود اتاقی کوچک که درآن 12 فرزند زندگی می کرد و یک مرد بیمار در کنار اتاق خوابیده بود نگاهش کردم با بغضی که داشت از مشکلات خودش وزندگیش گفت.
خانواده های مناطق حاشیه نشین از مشکلاتی چون عدم مراکز درمانی،دسترسی آسان به مراکز خرید و مدارس رنج می برند و خانه های آن ها به دلیل نداشتن استحکام کافی درمعرض خطر زلزله قرار گرفته است
حاشیه نشینی پدیده ای است که در کنار سایر پدیده های تاثیرگذار در شهر بر مشکلات شهری افزوده است این معضل چهره شهر را نیز زشت می نماید و باعث تشدید دوگانگی در جامعه شهری و افزایش فاصله طبقاتی و بسیاری از مشکلات دیگر چون اعتیاد و بزهکاری را به دنبال دارد
درتاریخ ۹ مرداد ۱۳۹۶ وزارت راه و شهرسازی، تعداد حاشیه‌نشینان کشورمان را ۱۹ میلیون نفر اعلام کرد، یعنی از هر چهار نفر ایرانی یک نفر در سکونت‌گاه های غیررسمی زندگی کرده و حاشیه‌نشین محسوب می شود.
از نظر کالبدی مناطق حاشیه نشین شکل و هارمونی شهر را بهم می زند
صمد رسول زاده اقدم رییس پژوهشکده سلامت روانی اجتماعی دانشگاه شهید مدنی استان آذربایجان شرقی گفت:حاشیه نشینی امروزه یکی از مهم ترین دغدغه های زندگی شهری است که زاییده رشد نامتوازن امکانات و منابع جامعه در شهرها و کلانشهرهای بزرگ بوده است.
رسول زاده اقدم در خصوص مسایل اقتصادی اجتماعی و فرهنگی و کالبدی بیان کرد:از نظر کالبدی مناطق حاشیه نشین به شکل زاییده های نامتجانس از شهرهای بزرگ محسوب می شود و منظر و هارمونی شهر را به هم میزنند.
وی افزود : این پدیده به دلیل تمرکز بیش از حد امکانات و رفاه در شهر های بزرگ و همزمان با آن تضعیف اقتصاد روستایی که زمینه را برای مهاجرت بی رویه روستایینان و ساکنین شهر های بزرگ به کلانشهر ها فراهم ساخته است ظهور یافته و دارای ابعاد اجتماعی ،اقتصادی،سیاسی و فرهنگی است که شهرها را با معضلات عدیده ای مواجه نموده است.
رسول زاده اقدم ادامه داد:باتوجه به هجوم گسترده انسان ها برای یافتن زمینه های رشد و رفاه بیشتر به سمت شهرها یک عدم تعادلی در تراکم انسانی و حضور منابع و امکانات را در شهر های مقصد شاهد هستیم که این موضوع سبب پیدایش مناطق حاشیه نشین در شهر ها شده است.
رییس پژوهشکده سلامت روانی دانشگاه شهید مدنی در خصوص وضع معیشتی زندگی حاشیه نشینی گفت:اغلب مهاجران انسان هایی با طبقه اجتماعی پایین و فاقد مهارت های تخصصی و حرفه ای مورد نیاز جوامع شهری هستند.
وی یادآورشد:این مهاجرین قادر به تامین مخارج زندگی در بافت اصلی شهر ها نیستند و از نظر اجتماعی نیز به دلیل تفاوت های فرهنگی و فقدان حمایت های اجتماعی لازم از جانب نهاد های رسمی جامعه بالاجبار مناطقی از شهر را که دور از نظارت نهاد های رسمی بوده و ساخت و ساز درآن ها خیلی ارزان می باشد مسکن هایی را برای خود ایجاد می کنند و عمدتا نمی توانند خود را با جریان غالب نظام اجتماعی شهرها همسان سازند.
نبودامکانات کافی باعث بروز آسیب های فرهنگی و اجتماعی می شود
وی افزود:این مناطق اغلب از کمترین امکانات و تاسیسات زیربنایی از قبیل سیستم ابیاری سالم و بهداشتی ،سیستم فاضلاب شهری ،مسیرهای دسترسی مناسب به مراکز شهری و برق و گاز و مراکزبهداشتی بی بهره هستند که این نواقص زمینه را برای بروز آسیب های بیشتر فراهم می سازند.
رسول زاده اقدم با بیانی یادآورشد:این مناطق علاوه بر فقر اقتصادی که ناشی از بیکاری و فقدان مهارتهای حرفه ای و عدم تناسب درآمد ها و هزینه های آن ها است.
وی افزود :در این مناطق از فقط فرهنگی هم رنج می برند ،فقدان آگاهی و مهارت های زندگی در این مناطق سبب تولید انواع اسیب های اجتماعی از قبیل ازدواج های زودهنگام و نزاع های دسته جمعی و خشونت های خیابانی را در پی دارد.
رسول زاده در خصوص اعتیاد در این مناطق تشریح کرد:فقر و فشار های اقتصادی در کنار فقرفرهنگی و عدم نظارت کافی از جانب نهاد های رسمی و غیر رسمی سبب شده است که در این مناطق اسیب های از قبیل اعتیاد و سرقت و قاچاق مواد مخدر بیشتر دیده شود.
وی در پایان افزود :اغلب ساکنین این مناطق انسان های شریف و متعادل از نظر اجتماعی و افرادی حرفه ای در اقتصاد تولیدی هستند که با اتخاذ سیاست های اجتماعی اقتصادی و فرهنگی از توانمندی آن ها در عرصه های مختلف استفاده نمود در این صورت آن ها نه به عنوان تیم تهدید بلکه فرصتی برای رشد و توسعه خواهند بود.
حدود هزارهکتاردرمحدوده حاشیه نشینی قرار دارند
محمد عزتی معاون شهرسازی و معماری شهردار تبریز در خصوص حاشیه نشینی گفت: تبریز حدود 24هکتار مساحت دارد که 2هزار و 500هکتارآن بافت فرسوده است که در حدود هزار هکتار در محدوده اسکان غیررسمی یا حاشیه نشین قرار دارند
وی افزود: 400هکتارمحدوده تاریخی و فرهنگی تبریز و مقداری هم بافت های ناهمگون شهراست.بافت های ناهمگون به بافتی از شهر گفته میشود که در آن کارگاه های غیررسمی و غیرمجاز بوجود آمده است.
عزتی در خصوص بافت های بازافرینی شده گفت : در تبریز حدودا یک سوم از شهر از بافت های بازآفرینی شده تشکیل شده است، باید در بعضی قسمت های بافت شهری بازآفرینی فضاهای تاریخی و ورزشی و تفریحی افزایش یابد و به مسایل مربوط به رفاه عمومی توجه ویژه شود.
به طور کلی می توان گفت مناطق حاشیه ای شهرها ساختار های آسیب پذیر در دل شهر ها هستند و انسان هایی که در این مناطق زندگی می کنند خود قربانیان این ساختار ها وشرایط نامطلوب هستند که به واسطه برنامه ریزی ها و سیاست گذاری های ناموزون در این وضعیت گرفتار شده اند.