نگارنده: علیرضا خوش نیت
آذرقلم: فرآوری محصولات کشاورزی، بخش مهمی از فرآیند تولید در بخش کشاورزی است که فرآوری از یک سو ارزش افزوده محصولات اولیه را ارتقا می دهد و از سوی دیگر مازاد تولید را با استفاده از تکنولوژی مدرن به سودآوری تبدیل می کند. گذشته از این ایجاد و توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی کشاورزی، نقش مؤثری در توسعه منطقه ایفا می کند.
بخش تسوج به دلیل تنوع اقلیمی دارای قابلیت های فراوانی در تولید محصولات مختلف کشاورزی و باغی است، اما به دلیل دسترسی نداشتن به موقع به بازار، تأخیر در حمل و نقل و نبود صنایع تبدیلی و تکمیلی در جوار مراکز تولید، بخش قابل توجهی از این محصول به شکل های مختلف هدر می رود.
بنابراین راهبرد ایجاد صنایع تبدیلی و تکمیلی عمده محصولات این منطقه، با توجه به توان و ظرفیت های بالای تولیدی می تواند به عنوان راهبردی برای توسعه پایدار در این بخش باشد.
در واقع یک کشاورز برای تولید یک محصول، 9 ماه از سال را به طور مرتب در اراضی باغی و زراعی خود با صرف هزینه های کاشت، داشت، برداشت و کارگری، به امید کسب درآمد تلاش می کند، اما این در حالی است که به دلیل نبود صنایع تبدیلی و تکمیلی مناسب و همچنین ضعف بنیه مالی، ناگزیر به عرضه محصول به شکل خام و با قیمت های بسیار پایین می شود و همین مسئله، عقب ماندگی کشاورزی این منطقه را موجب شده است.
کشاورزی اولویت توسعه این بخش است و باید نگاه ویژه ای به آن شود. اگرچه کشاورزان می توانند خام فروشی در بازار را هم داشته باشند، اما با خام فروشی، سود و اشتغال ناشی از فرآوری محصول که می تواند در اقتصاد منطقه مؤثر باشد، عاید دیگر استان هایی که حتی کمترین زحمتی برای تولید آن نداشته اند، می شود.
به خاطر نبود صنایع تبدیلی در بخش تسوج، قسمت اعظم محصولات کشاورزی و باغی تولید شده در این منطقه، در روند حمل و نقل و نگهداری به هدر می‌رود. علاوه بر این، خام‌فروشی و پیش‌فروش محصول به دلالان نیز از عواملی است که موجب متضرر شدن کشاورزان می‌شود.
یکی از دلایل این امر، نبود سردخانه و صنایع تبدیلی و فرآوری محصولات کشاورزی حاصل از اراضی این منطقه است؛ در واقع تسوج، یکی از قطب‌های کشاورزی استان محسوب می‌شود و وجود سردخانه، همچنین صنایع تبدیلی و فرآوری علی‌الخصوص در محصولی مثل آلبالو می‌تواند زمینه را برای افزایش ماندگاری و متعاقب آن، ایجاد ارزش‌افزوده محصولات تولیدی و باغی فراهم کند.
جهاد کشاورزی و تعاون روستایی باید در خصوص خرید محصولات کشاورزی اهتمام بورزند تا کشاورزان آسیب کمتری ببینند؛ چراکه حجم بالای تولید محصولات باغی در تسوج نیازمند چنین توجهی است.
بیشتر خانواده های بخش تسوج از طریق کشاورزی امرار معاش می کنند اما چندین سال است که کشاورزان این منطقه دچار ضرر و زیان فراوانی شده اند و زیر بار قرض و وام از بانک ها رفته اند.
گرچه توجه به ایجاد صنایع تبدیلی و تکمیلی از دیدگاه اقتصادی بسیار حائز اهمیت است اما تاکنون اقدامی جدی و درخور توجه در زمینه تقویت، ایجاد صنایع فرآوری و تبدیلی محصولات کشاورزی در بخش تسوج انجام نگرفته و اهمیت این امر با نگاهی به میزان ضایعات محصولات کشاورزی در فصل برداشت در این بخش نمود بیشتری پیدا می‌کند.
در حالی که تسوج در جایگاه برتر تولید برخی محصولات کشاورزی استان قرار گرفته اما کشاورزان این منطقه هنگام برداشت محصول با مشکلات متعددی مواجه می‌شوند.
پرواضح است که نبود صنایع تبدیلی کافی کشاورزان را به کارهایی وامی دارد که خود نیز راضی به انجام آن نیستند کمااینکه کشاورزان برای فرآوری تولیدات و حذف هزینه های حمل به ناچار محصولات خود را با قیمت های بسیار اندک به واسطه ها می فروشند و سود کشاورزان عاید دلالان می‌شود.
تسوج با توجه به تنوع محصولات کشاورزی، موقعیت خوبی برای صنعت کشاورزی به شمار می رود و با دارا بودن انواع محصولات کشاورزی در چهار فصل، پتانسیل لازم برای فرآوری محصولات کشاورزی را دارد.
متأسفانه در برهه کنونی پرت محصولات کشاورزی زیاد شده است و این ضایع شدن محصولات از مرحله تولید تا سر سفره است که با توجه به فراوری محصولات کشاورزی و تقویت صنایع تبدیلی محصولات کشاورزی به حداقل می رسد.
تسوج یکی از شهرهای استان آذربایجانشرقی است که بیشترین تولیدکننده آلبالو را به خود اختصاص داده است، اینک که به ابتکار جوانان این مرز و بوم دومین جشنواره آلبالو در تسوج برگزار می گردد، به همین خاطر توسعه صنایع تبدیلی و فروش بازار این محصول می‌تواند در دستور کار مسئولان امر قرار گیرد.
استراتژی ایجاد و توسعه صنایع فرآوری محصولات کشاورزی با توجه به ارتباط مستمر با بخش کشاورزی و دارا بودن امکانات و قابلیت‌های موجود در روستاها به‌عنوان فعالیت اصلی روستاییان، نقش موثری در توسعه روستایی و نیز صنعتی منطقه ایجاد می‌کند.
بی‌شک در برهه فعلی که کشور بیش از هر زمان و مقطع دیگری نیازمند خودکفایی در حوزه‌های مختلف است، توجه به حوزه کشاورزی می‌تواند نقش مهمی در زمینه توسعه و مقابله با اثرات تحریم‌ها داشته باشد، به گونه‌ای که با اهمیت دادن به بخش فرآوری در این حوزه می‌توان در کنار تامین بازار داخلی، در حوزه صادرات نیز جایگاه مهمی را متصور بود.
کافی است از اوایل تیرماه که زمان برداشت محصول آلبالو است، سری به باغات بخش تسوج بزنید، می بینید که تولیدکنندگان با چه زحماتی نسبت به برداشت محصول اقدام می کنند و آخر وقت روز کاری به دلیل اشباع بازار و کاهش قیمت ها، برای این که بیش از حد متضرر نشوند، برخی محصولات خود را یا به شکل خشک کردن در منازل و باغات اقدام می کنند که زحمات خود را دارد، یا به ناچار به قیمت اعلام شده به فروش می رسانند. برهمین اساس واسطه ها از این فرصت پیش آمده به نفع خود بهره برداری می کنند و محصولات را با قیمت های بسیار پایینی از تولیدکنندگان خریداری می کنند.
تسوج منطقه ای است که اقتصاد آن بر پایه کشاورزی است، بنابراین باید چرخه تولید تا مصرف در آن ایجاد و ارزش افزوده تولیدات حفظ شود، نه این که زحمت را کشاورزان بکشند و سود را واسطه ها به جیب بزنند.
مخلص کلام اینکه خام فروشی سمی مهلک برای بخش کشاورزی تسوج است که با خام فروشی چیزی عاید تولیدکنندگان نمی شود و برای حمایت از کشاورزان باید، چرخه تولید تا مصرف تکمیل باشد، تا محصول به بالاترین قیمت و بهترین زمان به بازار عرضه شود.
با این که ناحیه صنعتی در این بخش ایجاد شده است، اما به دلیل نبود زیرساخت های مناسب، نبود سرمایه گذار و دوری از مرکز استان ظرفیت های موجود هم به درستی استفاده نمی شود، اولا برای ایجاد صنایع تبدیلی محصولات بخش کشاورزی باید زیرساخت های بخش صنایع تبدیلی و تکمیلی فراهم باشد، و از طرف دیگر با توجه به جهان امروز که صنایع بسته بندی حرف اول را می زند، باید این صنعت نیز به منظور فروش بهتر، در اولویت برنامه ها قرار گیرد.
نبود و عدم توسعه صنایع تبدیلی در روستاهای بخش تسوج باعث محروم شدن برخی از آنها از سود قابل توجهی شده و زمینه را برای خالی شدن بیش از گذشته روستاها و گسترش پدیده پر هزینه مهاجرت فراهم کرده است. عاملی که می تواند آسیب پذیری محصولات کشاورزی را کاهش دهد و ارزش افزوده آنها را زیاد کند و بهره وری از منابع را افزایش دهد؛ همچنین سدی باشد برای خالی شدن روستاها از سکنه باشد.
در اقتصاد مقاومتی، روستا به عنوان محور تولید و امنیت غذایی کشور به رسمیت شناخته می‌شود و اشتغالزایی در آن و نیز حفظ و افزایش جمعیت ساکن در روستاها یک اصل مهم به حساب می‌آید، بنابراین رابطه‌ای تنگاتنگ بین اقتصاد مقاومتی و توسعه صنایع تبدیلی در روستاها برقرار است.
یکی از بهترین راهکارهای توسعه اشتغال در مناطق روستایی، جلوگیری از مهاجرت بی‌رویه از روستا به شهر، کاهش ضایعات محصولات کشاورزی، افزایش ارزش افزوده محصولات و پیشرفت اقتصادی – اجتماعی مناطق روستایی، توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی است.
بر اساس اعلام توحیدی معاون جهاد کشاورزی شهرستان شبستر 1400 هکتار از اراضی این منطقه و 900 هکتار از اراضی بخش تسوج به کشت آلبالو اختصاص دارد که عملکرد تولید آلبالو در هر هکتار شش تن می باشد.
وی ارقام بومی، تیل و مجاری تولید آلبالو را در این منطقه ذکر کرد و اظهار داشت: تولید سالانه آلبالو شهرستان شبستر 6600 تن می باشد و این شهرستان رتبه اول در تولید این محصول می باشد .
انتظار می رود با برگزاری این نوع جشنواره ها، صنایع تبدیلی به منظور حمایت از تولیدات کشاورزی و داخلی ایجاد و با برپائی نمایشگاهی از محصولات غذایی و آشامیدنی تحصیل شده از این محصول، ضمن معرفی توانمندی های گردشگری و جاذبه های تاریخی این شهر، ارزش های غذایی این محصول بیش از گذشته معرفی شود.