آذرقلم: امروزه، آلودگی خاکها با فلزات سنگین در اثر فعالیتهای بشری یکی از مهمترین تنشهای محیطی برای گیاهان محسوب می‌شود و از طریق زنجیره غذایی زندگی بشر را به‌مخاطره می‌اندازد. افزایش فعالیتهای صنعتی، حمل ونقل جاده ای، آلودگیهای نفتی و استفاده از کودها و مواد شیمیایی در کشاورزی با تولید آلاینده های محیط زیستی از جمله فلزات سنگین یکی از مشکلات جدی پیش روی انسان عصر حاضر است. فلزات سنگین با توجه به قابلیت تجمع زیستی و پایداری طولانی مدت در محیط زیست، حتی در غلظت کم برای موجودات زنده سمیت دارد و در بدن آنها تجزیه نمی شود ، بلکه پس از رسوب و انباشته‌شدن در بافتهایی مثل چربی، عضلات، استخوانها و مفاصل، موجب بروز بیماریها و عوارض متعددی می شود.
دکتر رضا مهاجر و همکاران پراکنش مکانی برخی عناصر سنگین در واحدهای نقشه خاک و ارتباط آن با تجمع در بافت‌های گیاهی، حیوانی و شیوع سرطان دستگاه گوارش را مورد مطالعه قرار دادند با توجه به اینکه سرطان دستگاه گوارش در میان مردان و زنان جزء سه سرطان شایع در کشور ایران به حساب می‌آید و از طرفی دو فلز سرب و کادمیوم به عنوان دو فلز سرطان‌زا و دو عنصر روی و سلنیوم دو عنصر بازدارنده از سرطان دستگاه گوارش شناخته شده‌اند .بر اساس نتایج حاصل از این پژوهش با توجه به مقادیر فلزات سنگین در خاک، غبارات اتمسفری، محصولات زراعی و عضله دام‌ها می‌توان بیان کرد که وجود سرب و کادمیم در کودهای شیمیایی، گرد و غبار و یا خاک و جذب آنها از طریق محصولات زراعی موجب شده که این عناصر در محصولات زراعی و علوفه مورد مصرفی دام‌ها وجود داشته باشد و به دنبال مصرف علوفه و نیز استنشاق و بلع گرد و غبار و خاک توسط توسط دام‌ها، مقادیری از این عناصر در عضله دام افزایش یافته و به‌دنبال آن وارد بدن افرادی می گردد که از این محصولات استفاده می‌کنند. همین موضوع برای کمبود عناصر مفیدی که پیش‌گیرنده و بازدارنده از سرطان هستند نیز صادق است به‌گونه‌ای که با کمبود دو عنصر روی و سلنیوم در خاک، محصولات زراعی و علوفه، این کمبود به عضله دام و به‌دنبال آن به انسان منتقل می‌گردد و می‌تواند یکی از دلایل شیوع سرطان دستگاه گوارش باشد. برای اکثر مردم، عامل اصلی جذب عناصر سمی از طریق زنجیر غذایی است. امروزه نگرانی‌ها در خصوص تجمع فلزات سنگین در سبزی‌ها رو به افزایش است و تجمع فلزات سنگین در سبزی‌ها و مخاطرات آن برای مردم به یک نگرانی عمومی تبدیل شده است. آلودگی سبزی‌ها به فلزات سنگین می‌تواند از طرق مختلفی از قبیل آبیاری با آب آلوده و لجن فاضلاب باشد. فلزات سنگین به راحتی در اندام‌های حیاتی بدن انباشته شده و حیات انسان را تهدید می‌کنند. لذا مصرف بیش از حد منابع غذایی آلوده به فلزات سنگین می‌تواند منجر به ابتلا و بروز بیماری‌های مختلف از جمله سرطان و آسیب به سیستم عصبی شود. هنگامی که فلزات سنگینی مانند سرب و کادمیوم در آب، خاک و هوا پخش می‌شوند توسط گیاهان جذب می‌شوند. جذب بیش از حد کادمیوم منجر به بروز اختلالات کلیوی شده در حالی که سرب مازاد می‌تواند بر مغز کودکان اثر گذارد .همچنین در گیاهان، چگونگی توزیع و محل انباشتگی این عناصر در بین اندام‌های گیاهی حائز اهمیت می‌باشد، زیرا توزیع آنها در اندام‌های مختلف یکنواخت نبوده و بیشتر تجمع مربوط به بخش‌هایی است که مستقیماً مصرف می‌شوند. بنابراین در ارزیابی مخاطره محتوای فلزات سنگین در ریشه و ساقه از اهمیت کمتری نسبت به برگ‌های خوراکی برخوردار است . چانی در سال 1982 گزارش کرد که عناصر سرب و جیوه از کمترین توان برای رسیدن به اندام‌های هوایی در سبزیجات و یونجه برخوردار می‌باشند. کاباتا- پندیاس در سال 1992 گزارش کرد عناصر کادمیوم و سرب به ترتیب از بیشترین و کمترین توان جابجایی پس از جذب برخوردارند. میزان تجمع سرب در اندام‌های گیاهی متفاوت است و غالباً غلظت آن در برگ بیش از سایر قسمت‌های گیاه است. از این رو مصرف سبزی‌ها حاوی فلزات سنگین از توان بالایی برای به مخاطره انداختن سلامتی مصرف‌کنندگان برخوردار هستند. در استان آذربایجان شرقی بر اساس مطالعات انجام یافته توسط اینجانب در سالهای مختلف نگرانی خاصی در خصوص تجمع نیترات در محصولات کشاورزی مشاهده نمی شود.
در زمینه فلزات سنگین پایش وضعیت آلایندگی خاکهای استان توسط وزارت جهادکشاورزی در حال انجام می باشد.بر اساس نتایج اولیه آلودگی قابل توجهی در خاکهای استان به جز موارد لکه ای در اطراف معادن صنعتی وتصفیه خانه های صنعتی که به طور کامل عملیات تصفیه را انجام نمی دهند قابل مشاهده است.با توجه به افزایش قیمت کود های شیمیایی وتوسعه روشهای ترویجی مصرف بهینه کود ودایش مستمر کودهای موجود در بازار انتشار هرگونه آلودگی از منشا کودهای شیمیایی دور از ذهن می باشد.احتمال بد مصرفی کود در برخی از محصولات گلخانه ای وجود دارد ولی گلخانه هایی که بازار صادارت را هدف گرفته اند باید در استفاده از نهاده های شیمیایی دقت لازم را بعمل آورند.در راستای تولید محصول سالم همکاری نزدیک سازمان های جهادکشاورزی و علوم پزشکی و محیط زیست ضروری است این دستگاه هاباید از ابزار حاکمیتی در تولید محصولات سالم وبهداشتی استفاده نمایند.در غرب تبریز در فصولی که امکان دسترسی به آب کمتر می شود سطح کوچکی از مزارع ممکن است از فاضلاب تغذیه شوندکه بر اساس بررسی های صورت گرفته سطح معنی داری نمی باشد. راهکارهایی برای این معضل پیشنهاد می گردد.
پیشنهادات:
1-برای کشاورزان منطقه امکان فراهم آمدن حق آبه جهت آبیاری مزارع فراهم گردد
2-کانال های غیر مجاز که درآنها فاضلاب خام در جریان هست تخریب گردند
3-استفاده از روشهای مدرن تصفیه فاضلاب در مسیر انتقال
4- لایروبی زباله های رود خانه “ایلی سو” همراه با تعریض آنها
5- استفاده از روش انعقاد الکتریکی که عبارت است از تولید مواد منعقد کننده در محل با استفاده از تجزیه الکتریکی الکترود های آلومینیوم یا آهن .در این روش با استفاده از جریان الکتریکی و نصب الکترودهای شیمیایی از جنس آلومینیوم ، آهن و … که به صورت آند و کاتد عمل می کنند ، ذرات کلوئیدی موجود در محیط آب یا فاضلاب از طریق تولید بارهای مثبت الکتریکی از لحاظ الکتریکی خنثی شده و در نتیجه تولید Al3+ و Fe3+ و …. فرآیند لخته سازی فراهم می گردد.
یادداشت: احمد بایبوردی
مراجع
|
| [7] Alipour Darvari H, Zare Mayvan H, Sharifi M. Evaluation of rate of radish proxidase activity and its relationship with heavy metals in soil. Journal of Science-Islamic Republic of Iran, 2009; 35(1): 37-43.
[8] Kalicanin B, Velimirovic D. The content of lead in herbal drugs and tea samples. Central European Journal of Biology, 2013; 8(2): 178-85. [9] Wang LK, Chen JP, Hung YT, Shammas NK. Heavy metals in the environment. New York: CRC Press, 2009: 123-4. [10] Khalifeh Zadeh R. Survey of some habitat characteristics of medicinal species of Asteraceae family in Ilam. Proceeding of the 2th National Conference on Medicinal Plants and Sustainable Agriculture, 2014 Aug 23; Hamedan, Iran; 15. [in Persian] [11] Asghari GR, Palizban AA, Toloo-e-Ghamari Z, Adeli F. Contamination of lead, mercury and cadmium in Iranian herbal medicine. Pharmaceutical Sciences, 2008; 14(1): 1-8. [in Persian] [12] World Health Organization (WHO). Quality Control Methods for Medicinal Plant Materials, Geneva, WHO; 1998. |