گزارش از: آناهیتا رحیمی
آذرقلم: حال دریاچه ارومیه خوب است اما هر سال با رسیدن فصل تابستان، گرمای هوا روی خوشی به دریاچه ارومیه نشان نداده و قطره قطره آبی که باران ارزانی داشته را پس می گیرد.
به گزارش آذرقلم به نقل از مهر، چشم به افق دریاچه دوخته‌ام و امتداد نگاهم به موج‌های غلتان است و در دل زمزمه می‌کنم باران بارید و آب‌ها جاری شد؛ چشمانم محو تماشای موج‌های فیروزه‌ای رنگ است، گویی آب به جانش رخنه کرده تا این‌گونه آرام گرفته است، زیباترین توصیف از هنگامه حال خوب دریاچه است.
هوا گرم است و خورشید داغ و سوزان بر دلش می‌تابد؛ تبخیر، بلای جان نگین فیروزه‌ای آذربایجان است و حال تصمیم بر این گرفته که قطره قطره آبی که از آسمان نوشیده را پس دهد. وقتی که خورشید سوزان باشد، برای چند لحظه‌ای چشمانم را روی هم می‌بندم اما کابوس تبخیر دریاچه ارومیه، ناخودآگاه مرا بیدار کرده و در فکر فرو می‌برد؛ اگر آب مایه حیات باشد، دریاچه ارومیه برای ما حیاتی تر است؛ بارها شنیدم اگر روزی دریاچه ارومیه خشک شود و گرده‌های نمکی همچون باران، بر سر و روی ما ببارد، نفس در سینه تنگ شده و شمارش معکوس برای پایان حیات در بخشی از ایران آغاز می‌شود.
پیش از فصل تابستان، همه چیز بر وفق مراد بود اما حال، مصیبت دریاچه ارومیه از راه رسیده و هر روز شاهد کم شدن یک سانتی متری تراز دریاچه هستیم؛ شاید طبیعی به نظر برسد اما روزهای گرم تابستان، مردم بیشتر از همیشه نگران دریاچه ارومیه هستند اما بسی جای امید است که دریاچه ارومیه نسبت به وضعیت بحرانی خود، ۱/۲۰ سانتی‌متر بیشتر آب دارد.
برای اطلاع از آخرین وضعیت دریاچه ارومیه و راهکارهای ارائه شده برای مقابله با تبخیر نگین فیروزه‌ای آذربایجان، سری به دفتر منطقه‌ای ستاد احیا در آذربایجان شرقی زدیم.
تبخیر برای دریاچه ارومیه، بزرگ‌ترین تهدید است
مدیر دفتر منطقه‌ای ستاد احیا در آذربایجان شرقی، تهدید بزرگ برای دریاچه ارومیه را تبخیر دانسته و اضافه می‌کند: تبخیر، تهدید بزرگ دریاچه ارومیه است که سالانه چیزی در حد ۱ میلیارد و ۲۰۰ میلیون متر مکعب نسبت به وسعت دریاچه، آب آن را می‌گیرد؛ اگر توفیقی برای کاهش تبخیر باشد یقیناً احیای دریاچه ارومیه خیلی سریع‌تر از برنامه پیش بینی شده پیش خواهد گرفت.
تبخیر، تغییر اقلیم و توسعه بی رویه بخش‌های زراعی و کشاورزی
خلیل ساعی، عوامل کاهنده میزان آب دریاچه را چنین بیان می‌کند: با توجه به وضعیت فعلی دریاچه، آنچه که موجب کاهش تراز دریاچه می‌شود بحث تبخیر است؛ اما آنچه که طی سال‌های گذشته موجب کاهش آب دریاچه شده است تغییر اقلیم بوده که به تنهایی، ۲۰ درصد در کاهش تراز دریاچه ارومیه نقش داشته است. از دیگر عوامل کاهنده تراز دریاچه ارومیه می‌توان به افزایش و توسعه بی رویه بخش‌های زراعی و کشاورزی، استفاده از چاه‌های غیر مجاز و یا به تعبیری استفاده بیش از حد مجاز از چاه‌ها، به دلیل نبود عوامل کنترلی در سال‌های گذشته را نام برد که این سه عامل، سالانه موجب کاهش ۴۰ سانتی متری تراز دریاچه می‌شد اما خوشبختانه طی دو سال گذشته نصب کنترهای هوشمند بر روی چاه‌های مجاز، توسط شرکت آب منطقه‌ای میزان برداشتی آب از سوی کشاورزان کنترل می‌شود.
دست نیافتن به راهکاری برای کاهش تبخیر
وی ادامه می‌دهد: در بحث تبخیر، دانشکده فیزیک دانشگاه تبریز با استفاده از روش و فنون علمی قصد دارد تبخیر را به حداقل برساند اما تمامی این‌ها در مرحله مقدماتی است؛ بنا بر جلسات صورت گرفته با اساتید، مبنی بر کاهش تبخیر به دلیل مطمئن نبودن از نتایج، درخواست گردید تا آزمایشات خود را به صورت پایلوت در یک محیط محدود انجام دهند اما در صورت اثبات کاهش تبخیر، ستاد احیا دریاچه ارومیه ورود کرده و به صورت گسترده بر روی سطح دریاچه ارومیه انجام می‌دهد؛ راهکارهای کاهش تبخیر جزو برنامه‌های ۲۶ گانه ستاد احیا می‌باشد اما نه تنها در کشور ما بلکه در کل دنیا به روشی که بتوان تبخیر را به حداقل رسانید متأسفانه دست نیافته‌ایم.
کاهش تراز دریاچه ارومیه
ساعی با اشاره بر بالا رفتن درجه حرارت بنا بر طبیعت فصل تابستان و عدم ورودی آب به دریاچه اضافه می‌کند: تراز دریاچه در ۱۲ خرداد ماه، ۱۲۷۱/۰۴ بود که در بازه زمانی ۱۷ روز گذشته، تراز دریاچه ارومیه، ۱۰ سانتی متر کاهش را نشان می‌دهد. طبیعت فصل تابستان به لحاظ بالا رفتن درجه حرارت و از سویی عدم ورودی آب به دریاچه از سدها و هم چنین فصل کشت و نیاز آبی گیاهان از سوی دیگر، باعث خواهد شد که این روند ادامه دار باشد؛ اما برآورد بر این است که با ادامه این روند تا پایان شهریور ماه سال جاری و یا ۲۰ مهر ماه، تراز دریاچه به ۲۰ / ۱۲۷۱ برسد در نتیجه تا پایان تابستان و زمان تبخیر، حدود ۷۰ سانتی‌متر تراز دریاچه کاهش خواهد یافت.
مدیر دفتر منطقه‌ای ستاد احیا در رابطه با بحث ادامه دار بودن روند تبخیر بیان می‌کند: تراز دریاچه در حداقل وضعیت خود، ۴۰/ ۱۲۷۰ می‌باشد که با لحاظ کردن این تراز و حداقل ترازی که طی دو سال گذشته بوده، باز هم تا پایان شهریور بالای ۱/۲۰ سانتی متر افزایش آب دریاچه را خواهیم داشت. دیدن هر ساله دریاچه ارومیه در شهریور ماه، یأس و ناامیدی را به دنبال داشت چرا که در پهنه دریاچه، بسترهای نمکی به چشم می‌خورد باید گفت همین بسترهای نمکی دوباره به چشم خواهد خورد اما به صورت محدود؛ چرا که آب دریاچه، ۱/۲۰ سانتی متر از وضعیت بحرانی بیشتر است.
بهره‌برداری از مودل دوم تصفیه خانه و ورود ۱۲۳ میلیون متر مکعب آب
وی ضمن تأکید بر بهره برداری از بخش مایع مودل دوم تصفیه خانه کلان‌شهر تبریز تا پایان بهار سال ۱۳۹۹ و وارد کردن ۱۲۳ میلیون متر مکعب آب بر پیکره دریا اضافه می‌کند: باید شاکر بارش‌های امسال باشیم که موجب افزایش سطح آب‌های زیرزمینی شد تا کشاورزان، مقدار آبی را که به صورت غیرمجاز برداشت می‌کردند به حداقل برسانند. بحث بحران آب در کشور یک واقعیت است ضمن اینکه خشک شدن دریاچه ارومیه به عنوان یک بحران در استان ما مطرح بود اما همین موضوع به یک فرصت تبدیل شد و در کل کشور، زمزمه‌هایی برخاست که باید قدر آب را بدانیم؛ تا قبل از تشکیل ستاد احیا دریاچه ارومیه، بحث‌های مربوط به آب و بحران آن به طور جد گفته نمی‌شد اما بعد از تشکیل این ستاد و اطلاع رسانی از سوی آن، مقامات کشوری، استانی و حتی محله‌ای نیز از بحران آب بحث کرده و جلسات و نشست‌هایی نیز در این رابطه تشکیل دادند.
ایجاد اشتغال و معیشت جایگزین برای کشاورزان
ساعی، یکی دیگر از برنامه‌های ستاد احیا را ایجاد اشتغال و معیشت جایگزین برای کشاورزان معرفی و بیان می‌کند: کشت گیاهان دارویی از مراحل کشت، فرآوری و بسته بندی گرفته تا آموزش و انتخاب چند روستا به عنوان پایلوت، جزو برنامه‌های فرهنگی – اجتماعی گذشته ستاد احیا و سال جاری می‌باشد.
مدیر دفتر منطقه‌ای ستاد احیا در رابطه با تخصیص بودجه‌ها برای این ستاد ادامه می‌دهد: بودجه‌ای که سال گذشته برای کل حوضه آبریز دریاچه ارومیه لحاظ شد، ۵۰۰ میلیارد تومان بوده است که سهم استان آذربایجان شرقی ۱۴۶ میلیارد تومان می‌باشد اما چون بیشترین آب در استان آذربایجان غربی وجود دارد از این رو انتقال آب نیازمند وجود زیرساخت‌های مناسب است که در نتیجه میزان اعتباراتی که هر ساله برای استان آذربایجان غربی اختصاص می‌یابد بیشتر از اعتبارات استان آذربایجان شرقی است و میزان اعتبارات، به نسبت پروژه و اثربخشی تقسیم می‌شود.
تبخیر، از عوامل تأثیر گذار در منابع آبی است
وی ضمن تأکید بر اینکه تبخیر یکی از عوامل تأثیر گذار در منابع آبی است که با توجه به وسعت بالای دریاچه ارومیه، در بیلان آبی سالانه آن اثرگذار می‌باشد بیان می‌کند: بر این اساس، کنترل آن می‌تواند نقش بسیار مهمی در وضعیت آبی دریاچه ایفا نماید؛ خصوصاً با افزایش سطح دریاچه که این افزایش، امسال بیش از ۱۵۰۰ کیلومتر مربع بوده است نقش آن پر رنگ تر خواهد بود.
آذرهوا در پایان اضافه می‌کند: در خصوص راهکارهای جلوگیری از تبخیر آب، اقداماتی در سطح محدود خصوصاً در خارج از کشور با استفاده از مواد نظیر توپ‌های پلاستیکی و غیره صورت گرفته اما در اشل دریاچه ارومیه با توجه به وسعت دریاچه و با عنایت به مباحث زیست محیطی مطرح در این خصوص نیازمند بررسی بیشتر می‌باشد.
با از راه رسیدن فصل تابستان و گرمای هوا، تبخیر دریاچه ارومیه امری عادی تلقی می‌شود اما هر یک از موج‌های این دریاچه با نمک و یا روزهایی که مردم برای حرکت با کشتی، ساعت‌ها چشم انتظار بودند خاطرات خوبی را به ثبت رسانیده است؛ وای از آن روزهایی که گرمای هوا، دریاچه را کلافه کرده و از وسعت موج‌هایش کم کند. تبخیر دریاچه ارومیه و رسیدن به راهکارهای مناسب و جلوگیری از آن، نیازمند توجه بیشتر مسئولان و اساتیدی است که با تحقیقات و بررسی‌های مداوم می‌توانند به یک راهکار مطمئن دست یابند.
عکس‌ها از: احمد رضایی
