به گزارش آذرقلم، «صدای خوش استاد بنان، شجریان، افتخاری، صدای نی حسن کسایی و سایر هنرمندان عرصه موسیقی و آواز ایران اولین صداهایی بود که از بدو کودکی با آنها انس گرفته بودم و همیشه در منزل ما صدای موسیقی به گوش می‌رسید و من در یک محیط هنری قد کشیده‌ام.»
این تصویری است که مهری جابریان تنها بانویی که سازنده سه تار و تنبور است از کودکی‌هایش برایم به تصویر می‌کشد و از آنجا که دستی در سایر هنرها نیز دارد به صراحت می‌توان گفت، از هر انگشتش یک هنر می‌ریزد. هنرهایی همچون نواختن ارگ، ساخت سه تار و تنبور، بازیگری تئاتر، عکاسی، نقاشی، خوشنویسی، نویسندگی و روزنامه‌نگاری.
مهری جابریانٰ تنها بانویی است که به ساخت ساز از جمله سه تار و تنبور مشغول بوده و بعد از ازدواج با آرمین موسی خانی به عنوان یک زوج هنری در تمامی فعالیت ها در کنار همدیگر هستند.
نواختن سنتور و ملودیکا توسط مادر
نواختن سنتور و ملودیکا توسط مادرش او را برای شناخت ابزار و تجهیزات موسیقی علاقمند کرده و باعث می‌شود او از 9 سالگی یادگیری و نواختن ارگ را نزد استاد نبی‌اللهی آغاز کند و در کنار آن علاقه وافر او به سه تار باعث می‌شود نواختن سه تار را تخصصی دنبال کرده و سپس به ساختن سه تار بپردازد.
وقتی در کارگاه ساخت سه تار و تنبور با وی ملاقات کردم تا با همدیگر خاطراتش را ورق بزنیم، انگار صدای ساز و ملودی در فضا پیچیده است و نوای نی و سنتور هم همراه همیشگی این بانوی هنرمند تبریزی است.
کارگاه او با انواع سه تار و تنبورهای دست‌ساز او و همسرش تزئین شده و آدم از این همه زیبایی که چگونه یک کنده درخت به یک ساز تبدیل شده و زیبایی خلق می‌کند به وجد می‌آید.
در یک دورهمی ساده و صمیمی مهری جابریان از علاقمندی‌های پدر و مادرش به موسیقی سخن گفت« پدر و مادرم علاقه شدیدی به موسیقی داشتند از زمانی که چشم باز کرده‌ام، صدای موسیقی در فضای خانه ما می‌پیچید، علاوه بر آن مادرم ملودیکا و سنتور می‌نواخت، قرار گرفتن در چنین فضایی سبب شد از همان دوران کودکی به هنر و به ویژه موسیقی علاقمند شوم و از همان دوران کودکی علاقه بسیار شدیدی به نواختن سه تار داشتم، به همه سازها علاقه دارم ولی از بچگی عاشق نی هستم چون همیشه صدای نی حسن کسایی در خانه به گوش می‌رسید، پس از آن به صدای عود و تنبور علاقه دارم.»
فضای هنری خانه باعث می‌شود که او در زمان تحصیل عضو گروه تئاتر و تک خوان گروه سرود مدرسه بوده و ارگ نیز می نواخته است و با ورود به دوران دبیرستان به روزنامه نگاری علاقمند شده و به کمک همکلاسی هایش درموضوعات متنوع روزنامه دیواری درست می کردند.
پس از پایان دوران مدرسه به پیشنهاد دو نفر از دوستانش، در کلاس های آموزش خبرنگاری شرکت کردم و از سال 80 به صورت جدی فعالیت‌های رسانه‌ای خود را آغاز کرده از سال 80 تا 87 نیز تئاتر کار کرده است.
پایه اصلی هنر نقاشی و خوشنویسی را نزد مادرش آموخته و بعد از آن در کلاس‌های نقاشی و خوشنویسی استاد تیغ‌زن شرکت کرده است.
آشنایی با همسر در همایش «شهریار و موسیقی»
برگزاری مراسم بزرگداشت «شهریار و موسیقی» در سال 87 باعث آشنایی او با فردی می‌شود که او نیز دل در گرو هنرو موسیقی دارد چنانچه خودش می‌گوید: در مراسم بزرگداشت «شهریار و موسیقی» که از سوی حوزه هنری استان در سال 87 برگزار شد، با هم آشنا شدیم و بعد متوجه شدیم که ما در یک منطقه و محله هستیم ولی همدیگر را نمی‌شناختیم.
بعد از ازدواج با یک فرد هنرمند علاقه دوران کودکی و نوجوانی که او ساختن و نواختن سه تار و تنبور بود شدیدتر گردید و آنها به کمک همدیگر به دنبال علاقه خود رفتند.
جابریان در این زمینه می‌گوید: همسرم پیش از آشنایی‌مان، گیتار و قوپوز می‌نواخت و بعد از ازدواج به یادگیری سه تار اقدام کردیم، برای تهیه آن به کارگاه ساخت سه تار رفته آنجا با استاد سلطان‌زاده آشنا شدیم که در کنار ساخت سه تار به آموزش این هنر نیز می‌پرداخت، تصمیم گرفتیم نزد ایشان ساخت ساز را یاد بگیریم. بعد از آن مدتی در تهران نزد استاد صفری و در قزوین نزد استاد جلیل‌وند به یادگیری ساخت ساز پرداخته‌ایم.
وی در مورد اولین سازی که درست کرده است، می‌گوید: اولین ساز مشترک من و همسرم سه تار بود که در طول دوره آموزشی به فروش رفت.
بانوی هنرمند تبریزی در مورد کمیت و کیفیت ساخت سه تار ادامه می‌دهد: کمیت در ساخت ساز مهم نیست بلکه کیفیت سازی که ساخته و به دست مشتری می‌دهیم، برایم بسیار اهمیت دارد.
از او در مورد زمان ساخت سه تار می‌پرسم که می‌گوید: پس از تهیه و برش چوب که خود پروسه‌ای طولانی دارد، حداقل دو هفته طول می‌کشد تا یک ساز در کارگاه ساخته شود.
در ساخت سه تار از چوب درخت توت و گردو که برای ساخت دسته ساز از چوب گردو و برای کاسه و صفحه آن ترجیحا از چوب درخت توت استفاده می‌شود، البته می توان از افرا نیز برای ساخت کاسه ساز استفاده کرد اما صفحه آن منحصرا از چوب درخت توت است و در برخی موارد از چوب درختان تزئینی نظیر افرا و فوفل استفاده می‌شود.
صدای سازها خارج از مرزها به گوش می رسد
حالا سه تارها و تنبورهای دست ساز این بانوی جوان تبریزی و همسرش علاوه بر بازار داخل در بازارهای بین‌المللی نیز پذیرفته و در کشورهایی نظیر ترکیه، ژاپن، آلمان و …مورد استفاده قرار می‌گیرد.
او عوامل مختلفی را در قیمت نهایی یک ساز تاثیرگذار دانست و گفت: هزینه ساخت ساز را از دو جنبه مدنظر قرار می‌دهند، یکی هزینه مصالح و دیگری هزینه دستمزد آن، نوع چوب و تزئینات در ارزش ریالی ساز موثر است و بر این اساس قیمت سازهای ساخته شده ما از 15 میلیون ریال آغاز می‌شود و بسته به میزان کاری که بر روی آن انجام می‌گیرد، قیمت آن متغیر است.
مرغوبیت نوع چوب نیز در قیمت ساز موثر است و قیمت سازهای مبتدی تا حرفه‌ای با هم متفاوت است و در کنار آن نحوه استفاده از ساز و محل نگهداری آن نیز بر عمر مفید یک ساز تاثیرگذار است.
نباید این موضوع را فراموش کرد که استفاده صحیح و مستمر از ساز بر ارزش ریالی و موسیقیایی آن می‌افزاید و رفته رفته صدای ساز بهتر و دلنشین‌تر می‌شود.
وی، در مورد اجزای تشکیل دهنده ساز سه تار اظهار داشت: سه تار ساز ایرانی است و اجزای مختلفی دارد، کاسه که متشکل از ترکه‌هاست و تعداد ترکه‌ها باید فرد باشد و می‌تواند 7، 9، 11یا 13 ترکه باشد.
سیم‌گیر، خرک، صفحه‌ساز، دسته ساز، سیم، پرده (جنس آن از روده گوسفند است)، گوشی، شیطانک (جنس آن از شاخ گوسفند و بز، تعداد آن 25 الی 28 است) از دیگر اجزای ساز سه تار هستند و در گذشته جنس سیم‌های سه تار از ابریشم بود.
تنها بانوی سازنده سه تار و تنبور در مورد صدای این سازها توضیح داده و می‌گوید: صدای ساز سه تار حاصل مجموع اجزای آن بوده اما تاثیر صفحه نسبت به بقیه اجزاء بیشتر است و جنس آن منحصرا باید از چوب درخت توت باشد، چرا که قدما معتقدند صدا دهی توت بهتر از سایر چوب‌هاست.
سه تارهای مبتدی و حرفه‌ای ساخته شده در این کارگاه، از نظر صدایی آن چنان تفاوتی با هم ندارند.
حالا این ساز آماده نواختن است
مراحل ساخت ساز سه تار بخش دیگری از صحبت‌های وی بود که با اشاره به جزئیات ساخت آن گفت: در ابتدا پس از خرید چوب، پوست آن را جدا کرده و به اندازه قطعات مورد نظربریده می‌شود.
در ابتدا، ترکه‌ها که کاسه ساز را تشکیل می‌دهند را خم می‌کنیم که برای این کار ابتدا قالب‌ها در کوره داغ می‌شود، بعد از آن ترکه‌ها را با چسب چوب یا سریش به هم وصل می‌کنیم، پس از کامل کردن کاسه، دسته و سپس صفحه را به آن وصل کرده و برای رنگ‌آمیزی از لاک الکل استفاده شده و سپس هر فرد به ساز دست‌ساز خود مهر زده و سپس سیم‌گیر را نصب می‌کنیم.
مرحله بعدی پرده‌بندی است و سپس خرک، شیطانک، سیم‌ها وگوشی‌ها را نصب کرده و ساز را کوک می‌کنیم و برای تزئین ساز از صدف، چوب‌های رنگی، استخوان و … می‌توان استفاده کرد،حالا این ساز آماده نواختن است.
مهری جابریان با زیبایی و ظرافت زنانه خود مشغول ترکیب کردن اجزای سه تار است و وقتی حرف‌هایش به اینجا می‌رسد سه تار را همچون کودکی زیباروی به گرمی در آغوش می‌فشارد و می‌گوید: این سازها همچون فرزند من است و دل کندن از آنها برایم بسیار سخت است اما زمانی که به این موضوع فکر می‌کنم این ساز در دست یک هنرمند خواهد بود و از نوای دل‌انگیز آن همگان لذت خواهند بود، احساس آرامش می‌کنم. با تمامی سختی‌ها و نامهربانی‌ها، تمام لحظاتی که در کارگاه مشغول ساخت ساز هستم، لذت بخش است.
تنبور مادر سازهای زهی
حالا نوبت صحبت کردن از ساز تنبور است و او می‌گوید: تنبور، مادر سازهای زهی و ساز آئینی اهل حق است و قدمت تنبور از سه تار بیشتر است و گفته می‌شود تنبور بیش از 5 هزار سال قدمت دارد.
جابریان ادامه می‌دهد:تمامی سازهای زهی تغییر شکل یافته تنبور هستند و این تغییرات در طول قرن‌ها اتفاق افتاده و در مناطق مختلف جهان تغییراتی بر روی آن اعمال شده و نام‌های مختلفی به آن اطلاق می‌شود به عنوان نمونه ساز عودی که بیشتر در کشورهای عربی نواخته می‌شود تغییر شکل یافته تنبور است.
اجزای سازنده تنبورو سه تار تا حدودی شبیه هم هستند ولی تفاوت‌هایی نیز دارند که وی در مورد اجزای تنبور می‌گوید: تنبور نیز از کاسه تشکیل شده و ترکه‌های آن باید فرد باشد.
پرده‌های تنبور 14 عدد است و سه گوشی دارد، طول کاسه تنبور بیشتر است در حالی که در سه تار طول دسته بیشتر از طول دسته تنبور است و صدای آنها متفاوت بوده و عمق، طول و عرض کاسه در تنبور بزرگتر از سه تار است.
صفحه تراشی سه تار و تنبور متفاوت بوده و حتی شیوه نواختن آنها با هم فرق دارد، چرا که در سه تار مضرابی ناخن بوده ولی در تنبور شوری است.
مهربانو از برخورد افرادی که هنوز هم نمی‌خواهند او را به عنوان تنها بانوی سازنده ساز بشناسند دل خوشی نداشته و معتقد است، باید باورهای خود را تغییر دهیم، وی به ذکر خاطره‌ای در این مورد پرداخت و گفت: « برای گرفتن پروانه کسب و فعالیت یا دریافت مجوز اشتغال به اداره صنایع‌دستی رفته بودم آنجا اعلام کردند، باید برای یک آزمون کتبی و عملی به سازمان فنی و حرفه‌ای مراجعه کنم.
مسوول آن قسمتٰ زمانی که متوجه شد یک زن قصد شرکت در آزمون فنی و حرفه‌ای را دارد چپ چپ نگاهم کرد و با تعجب از من پرسید یعنی شما می‌خواهید امتحان بدهید؟»
طبق بررسی‌ها و استعلام‌های صورت گرفته من تنها بانوی سازنده سازهای سنتی در ایران و دنیا هستم ولی خیلی‌ها باور نمی‌کنند که من یک بانوی سازنده ساز سه تار و تنبور هستم، هر چند در گذشته این برخورد اذیتم می‌کرد اما الان دیگر مهم نیست، چرا که بانوان هم قادر به انجام هر کاری هستند، این مرزبندی‌ها باید از بین بروند و معتقدم تمامی آسیب‌ها از این تفکیک جنسیتی نشات می‌گیرد، ما همه بنده خداییم و هیچ‌کدام بر دیگری برتری نداریم.
فضای موسیقی در کشور بهبود یافته است
وی، با مقایسه وضعیت فضای موسیقی در کشور نسبت به گذشته افزود: در سال‌های اخیر فضای موسیقی در کشور بهتر شده و به تبع آن اشتیاق به یادگیری آن نیز افزایش یافته است، چون موسیقی می‌تواند سبب تعالی انسان شود، البته منظورم این نیست هر فردی که در این عرصه فعالیت می‌کند، انسان متعالی است.
همه صدای‌های موزون، گوش‌نواز و دلنواز طبیعت از صدای چشمه آب گرفته تا صدای بلبل همه موسیقی زیباست و معتقدم خدا تنها نوازنده قهار دنیاست موسیقی خلق او را نه می‌شناسیم و نه می‌توانیم بسازیم و نه درک کنیم.
سازندگان ساز بیش از هر کسی مورد بی مهری قرار می گیرند
بانوی هنرمند تبریزی از اینکه در جامعه ایرانی هنر و هنرمند جایگاه خوبی ندارد، متاسف بوده و ادامه می‌دهد: متاسفانه هنر و هنرمند و به خصوص موسیقی هیچ جایگاهی در جامعه ایرانی ندارد، در این میان سازندگان ساز بیش از هر کسی مورد بی‌مهری قرار گرفته‌اند، همیشه از هنر نوازندگان ساز لذت می‌بریم اما برای کسی مهم نیست، سازنده این ساز زیبا چه کسی است و همیشه به تعریف از نوازنده پرداخته‌ایم، متاسفانه به دید هنر به کار ما نگاه نمی‌کنند.
سوال آخرم از این بانوی هنرمند این است، اگر به 10 سال پیش یعنی سال 87 برگردید دوباره در این مسیر گام خواهید گذاشت؟ و او با صراحت و جسارت تمام می‌گوید: باوجود تمام سختی‌ها و نامهربانی‌ها قطعا دوباره ساز سازی را انتخاب می‌کنم، هر چند این حرفه تنها منبع درآمد من و همسرم است، اما هیچ وقت به فکر منفعت مادی آن نیستیم، چرا که زندگی اشرافی با روحیه ما سازگار نیست.
گفت‌وگو از: معصومه درخشان/ فارس
