گزارش از: محمد امین خوش نیت
آذرقلم: خاک را به هنر کیمیا می کنند و ره به افلاک می پویند. چه اسم با مسمایی برای خاک «رُس» نهاده اند که رُستن و رویش دوباره را در ذهن تداعی می کند تا به مدد این هنر ماندگار ایرانی و آذربایجانی، مُشتی خاک را جان ببخشند و ریشه هنر را در چشمه جوشان عشق و ذوق و خلاقیت آبیاری نمایند.
سخن از صنعتی است که تا دیروز محور تجارت و زندگی و معیشت بود و اکنون هنری است خلوت گزیده در کُنج فراموشی که با وجود کم سو شدن فانوس رونق و کاربردش، هنوز شمع وجود و حیاتش به لطف شهرآشوبی و قریحه مردان و زنانی از قبیله عشق و زیادوستی، در تلالو و دست افشانی است.
« سفالگری» این هنر اصیل و منحصر به فرد ایرانی با قدمتی چندین هزار ساله، ریشه در تاریخ این سرزمین دارد. کاوش های باستان شناسی گرفته تا کتب مستند و مرجع بر اصالت ایرانی آن مهر تائید زده اند. هر چند پیدایش ظروف چینی و روف و کریستال و آرکوپال و … از اعتبار تجاری آن کاست اما کیست که نداند حاصل دست افشانی انگشتانی که با اختلاط آب و خاک، چه آثار شگفت انگیز و مسحور کننده ای را خلق می کند؟ کیست که نخواهد شوق دیدگان سفالگری را در تعقیب «گِل» مرده چرخ دوّار کارگاه دنبال نکند؟
کیست که زیبایی مسحور کننده اثر تولید شده به دست هنرمندان جوان سفالگر را ببیند و زبان به تحسین و تمجید باز نگشاید. و راه اندازی اولین موزه و خانه سفال تبریز را شاید کمترین کاری دانست که در این شهر برای احیا و صیانت از این هنر انجام شده است.
و چه زیبا حرکتی است برگزاری جشنواره ای با همین رویکرد در شهری که قدمت و تاریخ پرفروغ آن بر لوح های سفالی نقش بسته و ظروف سفالی به یادگار مانده از هزار توی تاریخ، بر قدمت و تاریخ دراز این سرزمین مُهر تائید می زند. برگزاری جشنواره سفال در قطب هنر سفالین ایران، تبریز، پارک ولیعصر!
****
اولین جشنواره سفال آذربایجان به همت جمعی از هنرمندان این رشته با عنوان « قیرمیزی پالچیق» در تبریز برگزار می شود. « محمدحسین یعقوبی» دبیر برگزاری این جشنواره ابتکاری، در مورد جزئیات برگزاری این جشنواره با ما به صحبت می نشیند. به گفته، آقایب یعقوبی، اولین بار پیشنهاد برگزاری چنین جشنواره ای سال 1387 با همین نام به سازمان میراث فرهنگی ارائه گردید اما متاسفانه جامه عمل نپوشید. تا اینکه با همکاری انجمن مجسمه سازان استان، جمعی از اساتید و هنرجویان این رشته در دانشگاه های تبریز، و با حمایت شهرداری منطقه یک و سازمان فرهنگی و هنری این جشنواره در محل پارک ولیعصر تبریز راه اندازی و برگزار شد.
یعقوبی که مدیر عامل خانه تشکل های غیردولتی آذربایجان نیز می باشد وعده داد تا دبیرخانه دائمی این جشنواره به زودی تاسیس شده و برگزاری چنین جشنواره ای در تقویم هنری این شهر ثبت و ضبط شود. انتظار می رود با تشکیل این دبیرخانه، در سال های آتی هم شاهد برگزاری باشکوه این جشنواره هنری در سطح منطقه ای و کشوری نیز در شهر تبریز باشیم.
او از خانواده ها می خواهد که به جای خرید لوازم و اسباب بازی های مضر و شیمیایی برای کودکان، استعدادهای هنری و تجسمی کودکان خود را با این خاک اصیل و این هنر زیبا شکوفا کنند. هم ارزان است و هم در دسترس و هم اینکه آثار و تبعات لمس دست کودکان با مواد شیمیایی را ندارد.
خانم وحیده کرامت بخش، از آن دست هنرمندانی است که آستین بالا زده و با روپوش سفید اما گِلی خود، به دنبال رتق و فتق امور است. از یکی از هنرجویان جوان می خواهد تا آب برای نمایشگاه بیاورد و از دیگری می خواهد که زحمت انتقال خاک رس ها را از نقطه دیگری از شهر و از عینالی به نمایشگاه بکشد. همزمان هم با ما به صحبت می نشیند.
خانم کرامت، در عین حال مسئول تشکل زنان خود سرپرست است و به عنوان بخش جنبی جشنواره، به جذب کمک های مردمی و دولتی برای حمایت از زنان بی سرپرست شهرمان در این جشنواره حضور فعالی دارد.
او در مورد استقبال مردم و به ویژه کودکان برای ما می گوید: « باور نمی کردیم چنین استقبال شایانی را از سوی شهرونادن شاهد باشیم. فکر می کردیم که چون کار سفالگری این روزها از مُد افتاده دیگر خانواده ها استقبالی نمی کنند اما خوشبختانه حضور پرشور جوانان و هنرمندان برای ما انگیزه مضاعف ایجاد کرد. مخصوصا کودکان و نوجوانان خوش ذوق و آینده دار این شهر.
او اما از برخی بی مهری برخی مسئلان و دستگاه ها گلایه کرد. از امکانات اندک و عدم حمایت های مالی برای برگزاری غرفه های این نمایشگاه و عدم بها دادن به کار و تلاش خودجوش نوجوانان و جوانان حاضر در این نمایشگاه.
خانم کرامت حتی از برخی مطالعات و تجارب خود در زمینه تاثیر خاک رُس و سفال گری در درمان برخی از افسردگی ها و بیماری های روحی و روانی سخن گفت و افزود: این موفقیت در برخی کشورها مانند هند و چین به اثبات رسیده است. او به عنوان یک مشاور روانشناسی از قصد و نیت خود برای سنجش و ارزیابی اثر سفالگری بر درمان و یا کاهش عوارض و بیماری های روحی و روانی در آینده نزدیک خبر داد.
یعقوبی، در ادامه صحبت های ما از اهداف این جشنواره برای ما می گوید: آموزش و ارتقای جایگاه این هنر اصیل در سطح آذربایجان و ایران، آشنایی خانواده ها با این هنر، اشتغال زایی برای خانواده ها و جوانان و صیانت از این هنر بومی در سطح ملی و جهانی!
در روزهای آماده سازی این نمایشگاه و جشنواره، اساتید بزرگی نیز برای بازدید از روند آماده سازی این نمایشگاه به این محل می آیند. استاد عباچی زاده، استاد وهاب نژاد، استاد قنادیان و …
یعقوبی همچنین امیدوار است با گردهم آیی برخی بزرگان و اساتید و هنرجویان سفال در این جشنواره، زمینه تعامل، همفکری و همکاری های بیشتر برای تعالی و ارتقای این هنر بیشتر فراهم شود.
هر چند این جشنواره عنوان شهر تبریز و آذربایجان را یدک می کشد اما از آنجایی که هنر، حد و مرز نمی شناسد هنرمندانی از شهرهای همدان، پاوه، خراسان، نیشابور و … که اکنون مقیم تبریز شده اند در این نمایشگاه حضور دارند. برخی از آنها سال ها پیش دانشجوی دانشگاه های تبریز بودند اما به خاطر علاقه شان به این هنر در این شهر ماندگار شده اند!
به گوشه ی دیگری از این نمایشگاه می رویم. هنرمندی از نیشابور، با جدیت و پشتکار، سرگرم پیکرتراشی یکی از مشاهیر ادبی و چهره پردازی آن است. چنان مشغول کار خویش با خاک و آب و گِل است که حضور ما را متوجه نمی شود.
در گوشه دیگری از نمایشگاه، تعدادی از هنرمندان به عنوان نمادین، سرگرم ساختن کوره ای واقعی هستند تا برخی از آثار ارزشمند را با قرار دادن در این کوره، ماندگارتر سازند و بدین ترتیب یکی از مراحل کار با سفال را به صورت عینی و واقعی به مردم نشان دهند.
در گوشه دیگری از نمایشگاه، چند جوان هنرمند سرگرم ساختن پیکر مشاهیری مانند فضولی، خاقانی و شهریار هستند.
در قسمت دیگری از این نمایشگاه، هنرمندانی سرگرم ساختن ماکت بزرگی از «برج یانقین» یا همان برج تاریخی آتش نشانی تبریز هستند. بعد از پایان کار ساخت این نماد زیبا، به شکلی ابتکاری پخته شده و به یکی از موزه های شهر انتقال خواهد یافت.
غرفه هایی هم از شهر «کوزه کنان» از توابع شهرستان شبستر در این نمایشگاه حضور دارد. کوزه کنان در بین راه شبستر به تسوج، یکی از کانون های مهم و فعال در زمینه کار سفال گری در سطح کشور است تا جایی که نام قدیمی و تاریخی این شهر کوچک خود گویای شغل اغلب ساکنان این شهر است. این شهر در کنار منطقه لاله جین استان همدان دو قطب مهم و اصلی سفال گری هستند.
به گفته مسئول برگزاری این نمایشگاه، خاک های رُس مورد نیاز در این جشنواره اغلب از این منطقه آورده شده اند. غرفه «کوانتومی» یا هنر مجسمه سازی با کاغذ و مقوا، کوره مجسمه، نقش برجسته، قلب های سبز و «مادر و کودک » از دیگر بخش ها و قسمت های جذاب این نمایشگاه است.
یعقوبی در پایان صحبت های خود، بر نقش حمایتی دستگاه های فرهنگی، هنری و شهری از این هنرمندان را باز هم یادآور می شود و از مدیریت شهری و زیباسازی شهرداری تبریز و سایر شهرها می خواهد که با بها دادن به این هنر، فضاهای خموده و خسته شهری را با این هنر زیبا روح و جانی دوباره ببخشند.
او حتی اعلام آمادگی می کند که هنرمندان این رشته در تبریز با کمترین هزینه و قیمت، مجسمه مشاهیر بزرگ آذربایجان را بازآفرینی کرده و در معرض دید عموم بگذارند.
