آذرقلم: بارش‌های اخیر در حوزه دریاچه ارومیه هرچند سطح آن را اندکی افزایش داده است، اما مسئله این است که چه میزان از این بارش‌ها از دست تبخیر و هوای گرم تابستان جان سالم به در می‌برد؟
خبر جدید این است که «۵۰۰کیلومتر از دریاچه ارومیه تبدیل به پارک می‌شود»؛ این را پرویز آراسته، مدیرکل حفاظت از محیط‌زیست آذربایجان غربی گفته بود که به شکلی گسترده در فضای مجازی بازتاب یافت.
اعلام این خبر، چیزی شبیه جدا کردن دستگاه‌های پزشکی از بیمار و اعلام مرگ مغزی است. چیزی شبیه گفتن اینکه «بیهوده دلتان را خوش نکنید» و «حتماً خداوند این‌طور خواسته است»، یا حتی شاید «قسمت دریاچه همین بوده است».
اما نبوده است؛ همه‌مان می‌دانیم که حال وخیم دریاچه ارومیه، نتیجه یک‌سری سیاست‌های غلط است: «۵۰سال است که سیاست‌های نادرست دامن دریاچه ارومیه را گرفته است»، این عقیده داور نامدار، مدیرکل منابع طبیعی آذربایجان شرقی است.
کاروان احیا دریاچه ارومیه از دولت یازدهم به راه افتاد
کارشناسان محیط‌زیست بر این باورند که خشک شدن دریاچه ارومیه زندگی حداقل ۴۰میلیون نفر را به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم به خطر می‌اندازد. شاید همین دربرگیری زیاد موضوع دریاچه باعث شد احیا آن، به یک شعار انتخاباتی تبدیل شود: «احیا دریاچه ارومیه، دستور کار اولین روز کاری‌ام خواهد بود». این وعده دکتر روحانی در تجمع‌های انتخاباتی بود.
البته کاروان تدبیر و امید از دومین جلسه هیئت دولت برای احیا دریاچه ارومیه به راه افتاد. بر همین اساس در دومین جلسه تصویب شد تا ستادی برای ساماندهی امور این دریاچه راه‌اندازی شود که ۳۰ اقدام در این ستاد تصویب و یک برنامه‌ریزی ۱۰ ساله برای دریاچه ارومیه در نظر گرفته شد، طبق این برنامه‌ریزی دو تا سه سال اول برای تثبیت وضعیت دریاچه تعیین شد، یعنی شرایط دریاچه از وضعیت فعلی بدتر نشود و هفت سال مابقی برای بهبود وضعیت دریاچه اختصاص یابد.
اما با همه این‌ها، حالا که دولت دوازدهم کلیددار کشور است، باز عکس‌هایی از دریاچه ارومیه در فضای مجازی منتشر می‌شود که نشان می‌دهد حال دریاچه «وخیم» است و مرگ هنوز همچون یک ماهی سیاه در آب‌های کم‌عمق آن شناور است.
مدت‌هاست که می‌گویند دریاچه ارومیه «در مسیر احیا» قرار دارد. اما مسیری که همچنان به مقصد نرسیده است. تراز دریاچه ارومیه در ۳۰ تیرماه ۱۲۷۰.۶۱ متر اعلام شد که نسبت به زمان معین در سال گذشته ۲سانتی‌متر افزایش داشته است اما از میانگین درازمدت که۱۲۷۴.۶۷ است، فاصله محسوسی دارد.
«با فرا رسیدن فصل تابستان و با افزایش میزان دما، تبخیر آب صورت می‌گیرد و آنچه باریده از دست می‌رود»
هرچند اقداماتی در ستاد احیا دریاچه ارومیه صورت می‌گیرد و هزینه‌هایی پرداخته می‌شود، اما هنوز عده‌ای دل‌خوش به مرحمت آسمان هستند. یعنی منتظرند بارش‌ها بتوانند دریاچه ارومیه را از مرگ حتمی نجات دهند. امسال در فصل بهار در منطقه دریاچه بارش خوبی صورت گرفت، اما سؤال این است که چندمدت می‌توان برای این بارش‌ها خوشحال بود؟
خلیل ساعی، دبیر ستاد احیا دریاچه ارومیه می‌گوید: «با فرارسیدن فصل تابستان و با افزایش میزان دما، تبخیر آب صورت می‌گیرد و آنچه باریده از دست می‌رود اما اگر یک سال تراز دریاچه ثابت بماند، می‌توانیم با پروژه‌ها و سیاست‌های خودمان به احیای دریاچه بپردازیم».
به گفته ساعی، از سال ۹۳ تاکنون ۲هزار و ۲۲۶میلیارد تومان بودجه برای احیا دریاچه ارومیه از سوی دولت تصویب شده است اما وقتی به نمودار تغییرات تراز آب دریاچه در سال‌های اخیر توجه می‌کنیم، تغییرات چند هزارمیلیاردی چندان مشهود نیست.
مهم‌تر از بودجه، بلد بودن نحوه خرج‌کردن بودجه است
اما این بودجه چگونه خرج شده است؟ مهناز اسلامی، فعال محیط‌زیست در حوزه دریاچه ارومیه می‌گوید که هرچند بودجه‌هایی از سوی دولت برای احیای دریاچه تصویب شده است اما تا زمانی که مدیران ستاد احیا مدیریت این بودجه‌ها را «بلد نباشند»، شاهد تغییرات چشمگیر و چندانی درباره دریاچه ارومیه نخواهیم بود.
این فعال زیست‌محیطی عملکرد ستاد احیای دریاچه ارومیه در آذربایجان شرقی را مطلوب‌تر از مرکز می‌داند چراکه در مرکز ناهماهنگی و نبود انسجام حاکم است و همین بسیاری از زحمات را به «هدر» می‌دهد.
به گفته خانم اسلامی، برای احیای دریاچه ارومیه، باید پروژه‌های دائمی و زیرساختی انجام شود که ازجمله آن‌ها می‌توان به «رهاسازی آب سدها» اشاره کرد که به مقدار بسیار ناچیز انجام‌گرفته و همان مقدار ناچیز هم موردانتقاد نمایندگان شهرهای حاشیه دریاچه قرار گرفته است.
شهروندان خشک شدن تدریجی دریاچه ارومیه را در گرم شدن هوای تبریز و شهرهای اطراف بی‌تاثیر نمی‌دانند. به‌طوری که در تیرماه امسال دمای برخی روزها رکورد چندین دهه‌ای را شکست و «دریاچه ارومیه یک حوضه آبریز بسته است که در فصل گرما بیش از ۸۰ سانتی متر از تراز آن کاهش می یابد و این یک امر طبیعی است»به ۴۴درجه بالای صفر رسید. از طرفی دیگر همین گرما باعث تبخیر آب دریاچه می‌شود که برخی از مسئولان برای تداوم مسیر احیا دریاچه به آن چشم دوخته‌اند.
سالانه ۱.۲میلیارد الی ۱.۴میلیارد مترمکعب از آب دریاچه در فصل تابستان تبخیر می‌شود که طبق این آمار، دل‌خوش بودن به مرحمت آسمان در مورد احیا دریاچه، شیوه چندان کارسازی به نظر نمی‌آید.
هرچند که این‌روزها در فضای مجازی و برخی رسانه‌ها شاهد اخباری هستیم که حاکی از افزایش چند سانتی‌متری آب دریاچه هستند، اما این افزایش‌ها به تعبیر برخی کارشناسان آب همچون دکتر رضا کهولی، «گذرا است» و نمی‌تواند در بلندمدت ماندگار باشد.
مسعود تجریشی، رئیس ستاد احیا دریاچه ارومیه اخیراً گفته است: «دریاچه ارومیه یک حوضه آبریز بسته است که در فصل گرما بیش از ۸۰ سانتی‌متر از تراز آن کاهش می‌یابد و این یک امر طبیعی است».
او همچنین گفته که «در بدترین شرایط نیز تا پایان فصل تابستان بیش از ۴۰ درصد آن حفظ می‌شود». به گفته تجریشی «بهره‌برداری از طرح‌های انتقال آب به دریاچه ارومیه طی سال‌های آینده، میزان تبخیر در این دریاچه را جبران کرده و از کاهش وسعت آن جلوگیری می‌کند».
حالا هرچه رسانه‌های حامی دولت بنویسند و بگویند که دریاچه ارومیه به‌صورت چشمگیری احیا شده و حالش خوب است، اما واقعیت دریاچه‌ای نیمه‌جان است که مقابل چشمان میلیون‌ها نفر قرار دارد و از آینده خشک و نابسامان خبر می‌دهد.
هرچند دعا کردن برای بارش و یاری خداوند در به مقصد رسیدن مسیر احیا دریاچه ارومیه، نباید نادیده گرفته شود؛ اما تنها دل‌خوش کردن به مرحمت آسمان و خداوند، چیزی است که باعث شده حالا مسئولان بگویند: «۵۰۰هکتار از دریاچه ارومیه پارک می‌شود».
